intramuros | IT'S XIAOTIME!

October 21, 2013

XIAO TIME, 8 August 2013: INTRAMUROS: LUNGSOD SA LOOB NG MGA PADER

Text of the broadcast of the news segment Xiao Time, the three-minute history documentaries at News@1 of PTV 4, simulcast over Radyo ng Bayan DZRB 738 khz AM:

The Building of Intramuros. Obra maestra ni Fernando Amorsolo. Mula sa Pacto de Sangre.

8 August 2013, Thursday: http://www.youtube.com/watch?v=j2bltcomixg

Makasaysayang araw po, it’s Xiaotime! 441 years ago, August 20, 1572, sumakabilang buhay si Miguel Lopez de Legaspi, ang conquistador ng mga Islas Filipinas, isang taon lamang matapos nilang itatag ng mga Espanyol ang kolonyal na Lungsod ng Maynila mula sa kaharian ni Rajah Soliman.

Representasyon ng pagkamatay ni Miguel Lopez de Legaspi sa kanyang nitso sa Simbahan ng San Agustin na nilikha ng Espanyol na iskultor na si Juan Manuel Iriarte sa kagandahang loob ng Ministry of Froeign Affairs ng Espanya. Mula sa Koleksyon ng Aklatan ng Sinupang Xiao Chua.

Bago siya mamatay, ang lungsod na pinabakuran niya ng kawayan ay mayroon nang mga 150 na mga kabahayan na nakapaloob sa mga parisukat sa pagitan ng mga nagkukrus na daan tulad sa Europa—Roman Grid Pattern, at ang simbahan at monasteryo ng mga unang paring tumungo sa Pilipinas, ang mga Agustino.

Ang pagtatayo ng mga Espanyol ng mga pader na kahoy sa paligid ng Lungsod ng Maynila. Iginuhit ni Norie Millare para sa Aklat Adarna.

Noong 1574, ayon sa pinakamadaling basahin at pinakakomprehensibong gabay sa lungsod na isinulat ni Jose Victor Torres, ang Ciudad Murada, ang lungsod na ito ay binigyan ng titulo o karangalan ng Haring Felipe II, sa kanya ipinangalan ang ating bansang Pilipinas, bilang Insigne y siempre leal ciudad (katang-tangi at laging tapat na lungsod).

Si Xiao Chua at Jose Victor Torres, 2013, mula sa Koleksyon ng Aklatan ng Sinupang Xiao Chua.

Si Xiao Chua at Jose Victor Torres, 2012, mula sa Koleksyon ng Aklatan ng Sinupang Xiao Chua.

Pabalat ng Ciudad Murada. Mula sa Aklatan ng Sinupang Xiao CHua.

Pabalat ng Ciudad Murada ni Dr. Vic Torres. Mula sa Aklatan ng Sinupang Xiao Chua.

Haring Felipe Segundo. Obra maestra ni Antonio moro batay kay Pantoja de la Cruz.

Ang coat of arms ng Maynila na nagpapakita ng isang kastilyo bilang sagisag ng Kaharian ng Castille, ang pinakamalaking kaharian sa Espanya, at ang merlion, o ang ultramar na simbolo ng mga Espanyol para sa kapuluang Pilipinas. Mula kay Dr. Ambeth R Ocampo.

Noong 1574, sumalakay ang piratang Tsino na kinatatakutan ng mga Portuges sa Malacca, mga Olandes, maging ng mga Muslim, si Limahong, kasama ng ilang indio tulad ni Rajah Soliman. Bagama’t nabigo, kamuntik nang maagaw ang Maynila. Noong 1587, isang pasaway na kandila ang hindi nabantayan sa burol ni Gob Hen. Gonzalo Ronquillo de Peñalosa sa Simbahan ng San Agustin. Sinunog nito ang simbahan, sinunog din nito ang buong lungsod.

Ang pagsalakay ni limahong sa Maynila. Iginuhit ni Norie Millare para sa Aklat Adarna.

Ang pagsalakay ni Limahong. Detalye mula sa mural ni Carlos V. Francisco na pinamagatang “Filipino Struggles Through History” na nasa Bulwagang Katipunan ng City Hall ng Lungsod ng Maynila.

Napagtanto ang pangangailangan na gawing mas matibay ang lungsod. Ang gumawa ng plano ay ang Heswitang si Padre Antonio Sedeño at sinimulang ipatupad ni Goberndor Heneral Santiago de Vera sa pagpapatayo ng mga tanggulang adobe na Fuerza Santiago, at ang pabilog na Nuestra Señora de Guia o Baluarte de San Diego) kapwa sa batong adobe.

Baluarte de San Diego. Planong gawing watch tower (bantayan) ngunit hindi itinuloy, ibinaon sa lupa hanggang aksidenteng madiskubre noong 1979. Tinanggal ang lupa at muling isinaayos ng Intramuros Administration.

Isang larawan sa Furza Santiago noong 1903. Mula sa Wikipedia.

Ang humalili sa kanya, si Gobernador Heneral Gomez Perez Dasmariñas, ang siyang nagsimulang magpalibot ng buong lungsod sa pader noong Hunyo 1590 sa utos na rin ng hari. Dalawang beses din kasi siyang pinagtangkaang kikilan ng tributo ng pinunong Hapones na si Hideyoshi. Hindi lang pader ang kanyang ipinalibot sa lungsod kundi pati na rin mga ilog-ilogan o moat tulad sa mga midyibal na mga kastilyo sa Europa.

Hideyoshi. Mula a Wikipedia.

Ilog-ilogan na may drawbridge na parang mga kastilyo sa Europa, ito ang Ravelin Real de Bagumbayan. Mula kay intrepiddreamer.wordpress.com.

Ikonikong gareta o bantayan ng Intramuros.

Lumang mapa ng Intramuros noong 1713 na ginawa ni Antonio Fernandez Rojas mula sa orihinal ni Antonio Fernandez Rojas. Nagpapakita ito ng kaayusan ng mga kalsada ayon sa Roman Grid Pattern at ang mga ilog-ilogan o moat na hindi basta-basta ilog kundi may mga harang na maliliit na isla. Mula sa Ciudad Murada.

Siyempre, hindi ang mga mananakop ang nagtayo nito, kundi ang mga indio. Sila ang kumuha ng mga batong adobe mula sa Guadalupe sa San Pedro de Makati, sila ang nagpaanod ng mga ito sa ilog, ang nagbuhat at nagtayo ng mga ito. Ngunit nang matapos, tanging mga pari, opisyal at mga sundalong Espanyol lamang ang tumira at nakinabang.

Ang pagpapaanod ng mga troso sa mga dagat at ilof ng mga indio sa pagtatatag ng Intramuros. Iginuhit ni Norie Millare para sa Aklat Adarna.

Ang pagbuhat ng mga indio sa batong adobeng gagamitin sa pagtatayo ng mga pader na nagmula sa Guadalupe sa San Pedro de Makati. Iginuhit ni Norie Millare para sa Aklat Adarna.

Ang pagtatayo ng mga indio ng Intramuros. Iginuhit ni Norie Millare para sa Aklat Adarna.

Ang mga pari at mga opisyal Espanyol ng pamahalaang kolonyal ang tumira sa Intramuros. Iginuhit ni Norie Millare para sa Aklat Adarna.

Ang mga mayayamang Espanyol ang siyang tumira sa Intramuros. Nasa Plaza Mayor sila sa harapan ng Palacio del Gobernador. Iginuhit ni Norie Millare para sa Aklat Adarna.

Nakilala ang lungsod sa tawag na Intramuros—nakapaloob sa mga pader. Ito lamang noon ang lungsod ng Maynila, kung saan naroroon ang lahat ng mahahalagang mga tanggapan ng pamahalaan, mga kumbento at monasteryo, mga paaralan. Umabot sa mahigit pito ang bilang ng simbahan sa loob nito, ang labas nito ay tinawag na mga arabal o suberbs.

Intramuros–Sa Loob ng mga pader. Itong 64 ektaryang lupain na ito ang tanging Lungsod ng Maynila noon.

Ang Plaza Complex ng Intramuros ang pinakasentro ng Imperyong Espanyol sa Asya!!! Mga gusali mula sa kaliwa: Ayuntamiento (City Hall), Katedral ng Maynila at Palacio del Gobernador. Mula sa National Media Production Center.

Ang San Agustin Church, ang pinakamatandang simbahan sa Pilipinas. Mula sa San Agustin.

Ang Calle Real. Mula sa Intramuros of Memory.

Ang Puerte del Parian kung saan bumbili ang mga Espanyol sa mga mangangalakal na Tsino sa labas ng intramuros. Iginuhit ni Norie Millare para sa Aklat Adarna.

Ang mga pader ng Intramuros mula sa Binondo at ilog Pasig. Mula sa Pacto de Sangre.

Mapa ng Intramuros at mga Arabales, 1898.

Sa loob ng tatlong siglo, pinrotektahan ng pader ang Pamahalaang Espanyol mula sa lahat ng banta, at ipinakita na mula sa Intramuros dumaloy ang ginhawa para sa kolonya, ang sentro ng Emperyong Espanyol sa Silangan! Ang Intramuros ay bahagi po ng ating kasaysayan, ingatan po natin ito. Ako po si Xiao Chua para sa Telebisyon ng Bayan and that was Xiao Time. (Pook Amorsolo, UP Diliman, 27 July 2013)

Katedral ng Maynila ngayon sa perspektiba ng isang pool ng tubig-ulan. Mula sa The Intramuros Collection.

Leave a comment

October 11, 2013

XIAO TIME, 11 October 2013: FR. PATRICK PEYTON AT ANG FAMILY ROSARY CRUSADE

Text of the broadcast of the news segment Xiao Time, the three-minute history documentaries at News@1 of PTV 4, simulcast over Radyo ng Bayan DZRB 738 khz AM:

Fr. Patrick Peyton at ang paborito niyang larawan ng Madonna and the Child ni Bartolome Esteban Murillo (nasa Galleria Palatina, Florence, Italya).

11 October 2013, Friday: http://www.youtube.com/watch?v=y69dejB96Js

Makasaysayang araw po, it’s Xiaotime! 367 years ago, October 3, 1646, nagwagi ang dalawang outdated na barkong Espanyol laban sa malaking hukbong pandagat ng mga Olandes sa mga karagatan ng Pilipinas matapos ang limang labanan.

Ang Battle of La Naval. Mula sa aklat na “The Saga of La Naval: Triumph of a People’s Faith.”

Ang sinasabing mahimalang pangyayari na ito ay dahil diumano sa sama-samang pagdarasal ng mga tao sa mahal na Birhen ng Sto. Rosario sa Sto. Domingo Church sa Intramuros. Kaya naman tinawag ang birhen na La Naval at ang pista nito ay ipinagdiriwang tuwing ikalawang linggo ng Oktubre hanggang ngayon na nailipat na ang Simbahan sa Lungsod Quezon.

Nuestra Señora del Santissimo Rosario de La Naval de Manila, kuha ni Aldwin Ong mula sa aklat na “The Saga of La Naval: Triumph of a People’s Faith.”

Nang umusad ang panahon at naging moderno na ito, tila unti-unting nawawala ang tradisyon ng sama-samang pagdarasal. Isang dayuhan ang tutulong naman na ipalaganap muli ang pagdarasal ng rosaryo ng mga pamilya ng sama-sama. Naaalala niyo ba si Fr. Patrick Peyton, yung paring Holy Cross na lumalabas-labas sa TV noon?

Father Patrick Peyton, CSC., Servant of God.

Well, naniniwalang binibiyayaan ng Diyos ang mga pamilyang sama-samang nagdarasal. Isinilang noong 1909 sa Ireland, pang-anim sa siyam na anak ni John at Mary Payton. Mahirap, laging natutulog ng gutom ngunit bawat gabi ang nanay niya ay tatawagan sila para sa pananalangin at pangungunahan ng kanilang ama ang pagdarasal ng rosaryo. Ayon kay Fr. Patrick, “Praying to God was as natural to him as breathing the air.” Malaki ang impak ng pananampalatayang ito ng kanyang mga magulang.

Pamilya ni John at Mary Payton, si Patrick ay nasa kaliwa ng kanyang ina (kanan sa nakatingin). Mula sa Family Rosary Crusade.

Upang makaraos sa kahirapan, nagtungo sa Amerika kasama ang kapatid noong 1928 sa Scranton, Pennsylvania at naging janitor sa Katedral ng St. Joseph. Makalipas ang isang taon, pumasok kasama ng kapatid sa Holy Cross Seminary sa Notre Dame, Indiana. Biglang natigil ang pagaaral ng isang taon nang lumala ang kanyang tuberculosis. Mamamatay na siya nang manalangin siya kay Maria at ipinangako na kung gumaling siya, gagawin niya ang lahat upang ipalaganap ang muling pagdarasal ng pamilya ng sama-sama. Matapos ang isang linggo, gumaling na siya at nakabalik agad sa pag-aaral.

Nakababatang Fr. Patrick Peyton.

The Savior, The Redeemer at the Master ay mga pelikula ukol sa buhay ni Hesukristo na nasa misteryo ng Santo Rosaryo. Sino bang hindi nakapanood ng mga ito kapag Holy Week? Mula sa Family Rosary Crusade.

Isang Rosary Rally kung saan milyon ang dumadayo upang makinig kay Padre Peyton.

Isang video grab mula sa Manila Rally noong Disyembre 1985 (Marian Year) kung saan dalawang milyong tao ang dumagsa sa Luneta upang makiisa kay Father Peyton. Matapos ang dalawang buwan, nagka-EDSA na.

Itinatag niya ang Family Rosary Crusade noong 1942, at noong 1947 Family Theater na nagpapalabas ng mga radio show at pelikula na may kapupulutang aral, tulad noong Jesus Christ na hindi nakikita ang mukha kapag mahal na araw. Malalaking artista sa Hollywood ang sumuporta sa kanyang mga gawain. Noong 1948, sinimulan niya ang mga malalaking rosary rally na nang maglaon ay dinaluhan ng 28 Milyong tao sa iba’t ibang bansa sa mundo, 6 Milyon mula sa iba’t ibang pagbisita niya sa Pilipinas, pinakamalaking bilang sa alinmang bansang kanyang napuntahan. Namatay siya noong June 3, 1992 sa San Pedro, California.

Si Padre Peyton habang nananalangin. Mula sa Family Rosary Crusade.

Noong taong iyon, Grade 2 ako, nanonood na ako ng kanilang programa sa telebisyon. Walang cable noon kaya ito lang ang mapapanood ng Sabado ng umaga. Sinulatan ko pa nga sila at sumagot naman sila. At kahit na hindi na ako Katoliko, ang mga kwento ni Bernard Factor Cañaveral sa “Once Upon A Saint” ay naging inspirasyon sa akin na patuloy na maging malaab sa aking mga paniniwala.

Sagot sa sulat ko sa Family Rosary Crusade noong Grade 2 ako. Walong taong gulang pa lamang ako noon. Mula sa Sinupan ng Aklatang Xiao Chua.

Si Xiao Chua kasama ang idolo niyang si Bernard Factor Canaveral. Kuha ni Xiao Chua.

Si Padre Peyton sa harapan ng billboard ng Family Rosary Crusade sa Pilipinas.

Iiwan ko kayo sa pamamagitan ng mga sikat na habilin lagi ni Fr. Patrick, “The family that prays together, stays together,” at “The World at Prayer is a world at peace.” Ako po si Xiao Chua para sa Telebisyon ng Bayan, and that was Xiaotime.

(Pook Amorsolo, UP Diliman, 5 October 2013)

1 Comment

October 10, 2013

XIAO TIME, 9 October 2013: IBANG BERSYON NG PAGPATAY KAY GOBERNADOR HENERAL BUSTAMANTE

Text of the broadcast of the news segment Xiao Time, the three-minute history documentaries at News@1 of PTV 4, simulcast over Radyo ng Bayan DZRB 738 khz AM:

“El Asesinato del Gobernador Bustamante y Su Hijo” (Ang Pagpaslang Kay Gobernador Bustamante at sa Kanyang Anak). Mural ni Felix Resurrecion Hidalgo na nakalagak ngayon sa Pambansang Sinupan ng Sining sa Pambansang Museo ng Pilipinas. Koleksyong Leandrom Locsin. Mula kay pupuplatter.

9 October 2013, Wednesday: http://www.youtube.com/watch?v=BSRbRo_CQ8E

Makasaysayang araw po, it’s Xiaotime! 294 years ago, October 11, 1719, pinaslang sa mismong Palacio del Gobernador si Gobernador Heneral Fernando Manuel de Bustillo Bustamante y Rueda, ang liberal na gobernador heneral ng Pilipinas at Field Marshal ng Emperyong Espanyol mula 1717 hanggang 1719. Ito ay matapos na suwayin niya ang mga kagustuhan ng mga prayle dahil sa patuloy na pag-aresto sa mga may utang sa gobyerno kahit sila ay humihingi ng sanktwaryo sa simbahan. Nang ang mga nabastos na opisyal na simbahan ay umalma at nagtangkang, “Ipapa-excommunicate ka namin!” Ay lalo niyang ipinakulong ang mga Obispo, pati na ang Arsobispo ng Maynila, Francisco de la Cuesta. Kaya ayun, ayon sa mga tradisyunal na tala sa ating mga aklat, nagbalak ang mga prayle at nagtipon ang mga pari kasama ang kanilang mga kabig mula sa Simbahan ng San Agustin at nagmartsa patungong Palacio del Gobernador sa loob ng Intramuros. Sinugod nila ang ikalawang palapag, dinampot ang Gobernador Heneral, kinaladkad at pinagsasaksak hanggang mamatay. Dumating ang kanyang anak upang iligtas siya ngunit ang anak niya rin ay napatay. Dalawang asasinasyon ang nangyari. Matapos noon, nagmartsa sila patungong Fort Santiago, pinalaya ang mga obispo at arsobispo, at ang Arsobispo ng Maynila ay ginawang interim na Gobernador Heneral sa loob ng ilang linggo. Lalo itong nare-reinforce dahil sa isa sa pinakasikat na mural ni Felix Resurreccion Hidalgo, isang bayaning pintor ng ating bansa noong panahon ng propaganda, ang The Assassination of Governor General Bustamante and His Son. Ipinapakita nito Bustamante na kinakaladkad at sinasaksak ng napakaraming prayleng dominikano! Pero ayon sa isang artikulo ni Padre Cantius Koback, may mga tala na matatagpuan sa archives ng Unibersidad ng Santo Tomas na hindi talaga mga prayle ang pumatay kay Bustamante. Sugatan siya nang dalhin sa dungeon ng palasyo, ngunit tinapos siya ng isa sa kanyang accountant na natagpuang nagnanakaw ng pera ng gobyerno. Sa mga tala, isang Don Vicente Lucea ang pumatay sa kanya. Ayon naman sa isang labandera sa palasyo, yung Don Vicente ay si Padre Sebastian de Totanes pala na Superyor ng mga Pransiskano. Kung paniniwalaan si Padre Dr. Fidel Villarroel, isang respetadong historyador na Espanyol, teologo ng Dominican Order at dating archivist ng UST.

Fr. Fidel Villaroel. Mula sa Philippine Daily Inquirer.

Hindi maaaring mga prayle ang gumawa ng krimen sapagkat sila ay nakakulong sa Fort Santiago. Binanggit din niya na ang obra maestra ni Hidalgo ay sinadyang maging historically inaccurate. Ang tagapayo raw ni Hidalgo ay si Antonio Regidor, isang sikat na mason na kilalang kalaban ng mga prayle.

Felix Resurreccion Hidalgo. Mula sa Lopez Museum.

Antonio Ma. Regidor.

Kung gayon, talagang inilagay na mga pari lamang ang pumatay sa gobernador upang mas magkaroon ng matinding epekto sa nakakakita at magbigay ng mensahe ng kapangyarihan ng Simbahang Katoliko sa Pilipinas. Samakatuwid ang obra ay isang pulitikal na propaganda. Anuman, ang mga obra maestra ni Fernando Amorsolo at ang mga diorama ng Ayala Museum na nagpapakita na kapwa mga taumbayan at mga prayle ang pumatay kay Bustamante.

“Ang Pagpaslang Kay Gobernador Heneral Bustamante.” Obra Maestra ni Fernando Amorsolo na nasa Judge Guillermo Guevara Room ng Aklatan ng Unibersidad ng Pilipinas.

“Ang Pagpaslang Kay Gobernador Heneral Bustamante.” Diorama sa Ayala Museum.

Case Unclosed ang kaso ng pagpatay kay Gobernador Heneral Bustamante dahil sinarado agad ang kaso at hindi na pinaimbestigahan pa. Sangkot man ang mga prayle o hindi, ang sentimyento ng taumbayan ay nagmula sa pagpapakulong ni Bustamante sa mga opisyal ng Simbahan. Bottomline, ang insidente ay nagpapakita pa rin ng napakalakas na impluwensya ng Simbahan sa ating bansa, noon at ngayon. Ako po si Xiao Chua para sa Telebisyon ng Bayan and that was Xiao Time.

(Pook Amorsolo, UP Diliman, 5 October 2013)

Leave a comment

August 12, 2013

XIAO TIME, 6 August 2013: NANG ILIBING SI TITA CORY

Text of the broadcast of the news segment Xiao Time, the three-minute history documentaries at News@1 of PTV 4, simulcast over Radyo ng Bayan DZRB 738 khz AM:

Xiao Chua at Gobernador Ed Panlilio sa Luneta noong funeral march para kay Cory Aquino, 5 Agosto 2009.

6 August 2013, Tuesday: http://www.youtube.com/watch?v=J-UIC6jUl8k

Makasaysayang araw po, it’s Xiaotime! Apat na taon na ang nakalilipas, August 5, 2009, humimlay sa pagmamahal ng kanyang pamilya at mga kababayan ang unang inang pangulo ng Pilipinas, si Corazon Sumulong Cojuangco Aquino sa kanyang huling hantungan, 8:35 ng gabi, sa Manila Memorial Park. Muling nakatabi ang kaisa-isang lalaking kanyang minahal, si Ninoy.

Hindi nagpapigil ang mga tao sa barikada sa Manila Memorial Park sa Sucat, gusto nila ihatid si Tita Cory hanggang sa huling sandali. Mula sa Cory Magic: Her People’s Stories.

Sina Viel, Kris, Pinky at Ballsy, mga anak na babae ni Tita Cory, habang namamaalam sa kanya. Mula sa Cory Magic: Her People’s Stories.

Si Noynoy habang humahalik sa kabaong ng kanyang ina sa huling pagkakataon. Mula sa Cory Magic: Her People’s Stories.

Ang mga apo ni Tota Cory habang nagluluksa. Mula sa Cory Magic: Her People’s Stories.

Si Boy Abunda sa likuran ng mga matitikas na mga heneral. Mula sa Cory Magic: Her People’s Stories.

Magkasama na sa kanilang puntod sa Manila Memorial Park sina Ninoy at Cory. Mula sa Paalam, Cory.

Noong umagang iyon, sa labas ng Katedral ng Maynila kung saan nagaganap ang huling misa para sa kanya, sa kabila ng ulan at kaunting baha, naroon ang bayan, ang mga usisero na gusto makakita ng artista tulad ni Piolo, ang mga nabigyan ng trabaho sa pagkamatay ng “Ina ng Bayan,” nagbebenta ng samu’t saring mga pins at t-shirt, ngunit mas marami ang naroon upang ipakita, hindi artista ang kanilang ipinunta doon kundi ang Tita Cory. Alam ng bayan kung bakit sila nandoon.

Naroon kahit naulan. Mula sa Cory Magic: Her People’s Stories.

Ang mga nabigyan ni Tita Cory ng hanapbuhay noong araw na iyon. Mula sa Cory Magic: Her People’s Stories.

Ina at anak na nagdadalamhati. Mula sa Cory Magic: Her People’s Stories.

Ang mga batang sumisigaw ng Coree! Coree! Kuha ni Christian Lucas Sangoyo.

Si Kerby Alvarez at ako habang nasa baha. Mula sa Koleksyon ng Sinupan ng Aklatang Xiao Chua.

Sa wakas, narinig ng mga nasa labas ang pasasalamat ng anak niyang si Kris sa madla, hiniram pa ang mga kataga ng kanyang ama, “The Filipinos are worth it…. Paano po ba kami makakapagpasalamat sa inyong lahat sa effort ninyong pumila sa gitna ng matinding init at malakas na pagbuhos ng ulan para po masulyapan ang mommy namin, magbigay respeto at maipagdasal siya sa huling pagkakataon?” Idinagdag pa niya na “Noy, ikaw at ako ang nasa posisyon para ipagpatuloy ang lahat ng kanilang nasimulan.” Nagpalakpakan ang mga tao. Sino ba ang mag-aakala na walang isang taon ang lilipas, si Noy, si Benigno Simeon Aquino, III, ay pangulo na ng bansang Pilipinas.

SI Kris Aquino habang ibinibigay ang kanyang eulogy para sa ina. Mula sa Cory Magic: Her People’s Stories.

Si Noynoy sa gitna ng pagmamahal at simpatiya ng kanyang bayan. Mula sa Cory Magic: Her People’s Stories.

Sinabayan ng bayan sa labas ng katedral si Lea Salonga sa pag-awit ng “Bayan Ko,” bumuhos ang mga luha. Dumating ang mga pulis at kinordonan ang kalsada. Motorcade ang binalak ng pamilya, at sa loob ng sementeryo mas pribado ang paglilibing. Ngunit hindi inasahan ang mga pangyayari, hindi inalintana ng mga tao ang mga pulis, binaklas ng bayan ang mga harang sa plaza, gustong ihatid ng libo-libong tao ang dating pangulo. Ang itinakdang dalawang oras lamang na biyahe ay naging siyam na oras.

Bumuhos ang mga luha. Mula sa Cory Magic: Her People’s Stories.

Ang karo ni Tita Cory habang inilalagay sa trak na magdadala nito sa kanyang huling hantungan. Mula sa Cory Magic: Her People’s Stories.

Ang bayan habang nagpupugay kay Cory sa pamamagitan ng Laban sign.

Lumabas sila para kay Cory. Mula sa Cory Magic: Her People’s Stories.

Naulit ang People Power. Mula sa Cory Magic: Her People’s Stories.

Mamang may dalang napakagandang larawan ni Tita Cory.

Ang larawan na iyon sa gitna ng mga tao.

Si Kerby nang baklasin ng mga tao ang barikada. Mula sa Koleksyon ng Sinupan ng Aklatang Xiao Chua.

Ang simula ng kalbaryo at kagitingan ng apat na honor guard na nagbantay sa kabaong ng walang galawan. Sa kanilang pagtayo, binigyan nila ng malaking karangalan, hindi lamang ang kanilang dating commander-in-chief, kundi ang kanila ring mga uniporme. Mula sa pinoyweekly.org.

Si Xiao Chua kasama ang mga honor guard mula sa iba’t ibang mga sangay ng Sandatahang Lakas at ng pulisya na nagbigay parangal sa Pangulong Cory, kabilang na sina Navy Petty Officer 2 Edgardo Rodriguez, Army Pfc. Antonio Cadiente, Airman 2nd Class Gener Laguindan, at Police Officer 1 Danilo Malab, Jr. Mula sa Koleksyon ng Sinupan ng Aklatang Xiao Chua.

Naroon ako at nasaksihan ko sa mga mata ko at naramdaman ng puso ko ang dati ay nababasa ko lang sa mga libro, ang dalawang milyong magkakapatid na naghatid kay Ninoy sa kanyang huling hantungan noong 1983, ang dalawang milyon sa EDSA noong 1986, ang hindi magkakakilala ay nagbabatian ng Laban sign at nangngingitian.

Xiao Chua at Gobernador Ed Panlilio sa Luneta noong funeral march para kay Cory Aquino, 5 Agosto 2009.

Si Xiao Chua habang kinakapanayam ng RPN-9 sa Luneta noong libing ni Tita Cory, sinasabi niya 1983 ULIT! Mula sa RPN-9.

Sina Xiao Chua (may hawak na dyaryo sa may kaliwa) kasama sina Ayshia Kunting at Kerby Alvarez ng UP Lipunang Pangkasaysayan noong libing ni Pangulong Cory Aquino, 5 Agosto 2009 (Sa kagandahang loob ng Studio 23)

Sina Xiao Chua (may hawak na dyaryo sa may kaliwa) kasama si Kerby Alvarez ng UP Lipunang Pangkasaysayan noong libing ni Pangulong Cory Aquino, 5 Agosto 2009 (Sa kagandahang loob ng Studio 23)

Cory Aquino Funeral, August 5, 2009.

Ninoy Aquino Funeral, August 31, 1983.

Cory Aquino Funeral, August 5, 2009.

Ninoy Aquino Funeral, August 31, 1983.

Cory Aquino Funeral at the Luneta, August 5, 2009.

Ninoy Aquino Funeral sa Luneta, August 31, 1983.

Ang mga tao ay nagbabatian ng Laban Sign. Mula sa Cory Magic: Her People’s Stories.

Isang batang nagla-Laban sign. Kuha ni Julia Sombilon.

Isang mamang nagla-Laban sign.

Mga hindi mo kakilala babatiin ka ng Laban sign. Kuha ni Xiao Chua.

Ang kokyot ng mga bata na ni hindi pa ipinapanganak noong presidente pa si Cory, na sumisigaw ng “Coree! Coree!” Nakararanas sila noon ng isang kakaibang leksyon sa kasaysayan. Kung hindi minamahal ng bayan si Cory, hindi sila lalakad ng mahaba, magpapaulan, magluluksa ngunit nagpipiyesta rin ng sama-sama. Ito pala yung pakiramdam na naramdaman ni Jim Paredes nang isatitik niya sa awitin, “Kay sarap palang maging Pilipino!”

Mga batang nakikiramay. Kuha ni Christian Lucas Sangoyo.

Mga magulang nagbibigay ng isang history lesson sa kanilang mga anak. Mula sa Cory Magic: Her People’s Stories.

Isang mukha ng pakiisa at pakikiramay. Kuha ni Christian Lucas Sangoyo.

Kaysarap palang maging Pilipino. Mula sa Cory Magic: Her People’s Stories.

Paaano mo sasabihing hindi minahal ng bayan? Mula sa Cory Magic: Her People’s Stories.

Inuulit ang kasaysayan.

Si Cory sa gitna ng pagmamahal ng bayan. Mula sa Cory Magic: Her People’s Stories.

Ang bayan at si Tita Cory. Mula sa thecouchpotato.info.

Ang pakikiramay ng bayan.

Si Tita Cory na nakabalot ng bandilang Pilipino.

Naluha ako. Lagi kong iniisip na ang Pilipino ay walang pakialam sa bansa. Ngunit mali ako. At tama pala si Ninoy at Cory sa kanilang pagtitiwala sa bayan. Sa araw na iyon, inilabas muli ni Tita Cory ang pinamahusay sa mga Pilipino—kapatiran, kabutihang loob at pagmamahal sa bayan. Ako po si Xiao Chua para sa Telebisyon ng Bayan and that was Xiao Time.

(Pook Amorsolo, UP Diliman, 27 July 2013)

Leave a comment

August 11, 2013

XIAO TIME, 1 August 2013: NANG PUMANAW SI TITA CORY

Text of the broadcast of the news segment Xiao Time, the three-minute history documentaries at News@1 of PTV 4, simulcast over Radyo ng Bayan DZRB 738 khz AM:

Ang Pangulong Cory sa paligid ng pagmamahal ng kanyang mga kababayan sa La Salle Greenhills.

1 August 2013, Thursday: http://www.youtube.com/watch?v=psBQUQmE6Ao

Makasaysayang araw po, it’s Xiaotime! Apat na taon na ang nakalilipas, July 24, 2009. Nilisan na tayo ni Tita Cory! Ito ang maling balita na natanggap ko. Marami ang umiyak. Mali pala ang balita, pero may nasilip akong bagong pag-asa sa ilang araw nang sama-samang pananalangin para sa kalusugan ng Dating Pangulong Cory Aquino.

Tita Cory Aquino. Mula sa ABS-CBN Publishing, Inc.

Ang dyaryo ng araw noong magkaroon ng maling balita sa hapon na patay na si Tita Cory. Nasa gitna ng pananalangin para sa kalusugan ng bayan ang mga tao. Mula sa Sinupan ng Aklatang Xiao Chua.

Noong hapon na iyon, nakasakay ako ng taxi sa Vito Cruz nang makakita ako ng isang padyak na may malalaking dilaw na ribbon. Naiyak ako. Hindi pa pala nakakalimot ang mga tao. Makalipas ang ilang araw, August 1, sa ganap na 5:48 ng umaga, ang aking kaibigan na si Ayshia ay ginising ako sa telepono ng isang masamang balita—Nilisan na tayo ng tuluyan ni Tita Cory sa oras na 3:18 ng umaga. Nakapaligid ang kanyang pamilyang nagdadasal ng rosaryo, katatapos pa lamang ng ikalimang misteryo ng Hapis.

Ang anak ni Tita Cory na si Benigno Simeon “Noynoy” Aquino, III ang siyang nagkumpirma ng balita na wala na si Tita Cory.

Ang masamang balita. Mula sa Cory Magic: Her People’s Stories.

Nasa Tarlac ako noon, ngunit tulad sa Maynila makulimlim at panaka-naka ang ulan, maging ang langit ay nagluluksa sa kanyang pagkawala. Noong hapon na iyon, dinala ang mga labi ni Tita Cory sa St Benilde Gymnasium sa La Salle Greenhills.

Natakpan ang Bundok Arayat ng ulap isang ara matapos mamatay ni Tita Cory. Kuha ni Xiao Chua.

Natakpan ang Bundok Arayat ng ulap isang araw matapos mamatay ni Tita Cory. Kuha ni Xiao Chua.

Si Cory, kasama si Jun Lozada at Sister Mary John Mananzan sa Baclaran sa panahon ng mga protesta laban lay Pangulong Gloria Arroyo.

Ayon kay Sister Mary John Mananzan, sa mga huling text sa kanya ni Tita Cory tila ipinapahiwatig niya na sa kanyang pakiramdam, hindi na siya naaalala ng mga tao. Matapos na matagumpay na tumulong sa pagpapatawag ng dalawang EDSA, sa mga huling taon ng kanyang buhay, marami sa kanyang mga kababayan ang tila hindi na siya pinakikinggan. Tila bingi at bulag na sila sa korupsyon, wala na silang pakialam.

Si Cory habang pinangungunahan ang mga protesta na nagbunsod ng Himagsikang People Power sa EDSA.

Si Tita Cory na nagrorosaryo sa gitna ng napakaraming sundalo, Marines Stand-off, February 26, 2006.

Si Tita Cory habang pinagmamalaki ang aklat ng kanyang apong si Jiggy Cruz ukol kay Ninoy Aquino sa isa sa kanyang mga huling public appearance sa DLSU Manila, 2009.

Ang kanyang paghihirap sa sakit na kanser ay inalay niya sa Panginoon para sa kanyang bayan. Kung nakita lamang niya ang dami nang tao na naghihintay para pumila at makita siya sa huling pagkakataon, malalaman niyang hindi nasayang ang kanyang paghihirap. Nang dumating ang kabaong , sumaludo ng ilang saglit ang mga sundalo, biglang umulan. Nang matapos ang pagsaludo, tumigil din ito.

Ang mga naghihintay sa pagdting ng labi ng dating pangulo upang masilayan siya. Mula sa Cory Magic: Her People’s Stories.

Nang sumaludo ang mga sundalo, bigla na lamang umulan. Sa pagbaba ng kanilang kamay, tumigil ang ulan. Mula sa Philippine Graphic.

Isang aleng lubos na nalumbay sa pagkamatay ng pangulo. Mula sa Cory Magic: Her People’s Stories.

Sina Borther Armin Luistro at Brother Bernie Oca ng Christian Brothers ng De La Salle na nagpahiram ng kanilang gymnasium para kay Tita Cory. Mula sa Paalam Cory.

Matapos tatlong araw, nang ilipat ang kanyang mga labi mula sa LSGH patungong Katedral ng Maynila, tila naulit ang kasaysayan. Dumagsa ang mga tao. Muling nanariwa sa kanilang alaala ang tagumpay ng EDSA, sa mismong kalsada kung saan ito naganap, Ortigas cor. EDSA. Gayundin, tila bumalik ang mga confetti revolts laban sa diktadura sa kahabaan ng Ayala Avenue nang dumaan siya doon at tila nagkasama sila muli ng asawang si Ninoy nang ipagtagpo ang kanyang mga labi at ang monumento ng asawa.

Naulit ang kasaysayan.

Hindi man naabutan ang EDSA, ang mga kabataan ay nakiramay/nakiusyoso din. Mula sa Doon Po Sa Amin.

Ang pagdaan ng mga labi ni Tita Cory sa harapan ng POEA sa Ortogas cor EDSA kung saan siya nagpakita noong Himagsikang People Power sa EDSA noong 1986. Mula sa Cory Magic: Her People’s Stories.

Nang magkasama ang monumento ni Ninoy at ng kabaong ng kanyang kabiyak. Pareho na silang iniluklok ng bayan na mga bayani. Mula sa Cory Magic: Her People’s Stories.

Sa Katedral, kahit na kung minsan ay siyam na oras na pumila ang mga tao, dinagsa pa rin ang burol. Si Tita Cory, bagama’t hindi perpekto at mayroon ding mga kontradiksyon sa kanyang kasaysayan, tulad din naman natin, ay niyakap natin dahil sumimbolo siya sa adhikain nating malinis na pamumuno. Hindi lang tayo nagpugay sa kanya. Nagbigay tayo ng mensahe sa mga nakaupo sa ating pamahalaan noon na pagod na tayo sa pamunuang walang malasakit sa bayan.

Ang haba ng pila mula sa Pamatasan ng Lungsod ng Maynila hanggang sa Katedral ng Maynila, ang dome nito ay makikita pa rin sa larawan, maliit na nga lang. Mula sa Wikipedia.

Ang pagpila ng mga tao sa mga kalye ng lumang lungsod ng Maynila–Intramuros para kay Cory.

Sina McRhonald Banderlipe at Tina Langit habang nagbibigay ng pagkain sa mga matagal na pumila upang makita si Tita Cory. Mula sa Cory Magic: Her People’s Stories.

Si Noynoy Aquino habang inasasalamatan ang mga pumipila. Mula sa Cory Magic: Her People’s Stories.

Kung nakita lang ito ni Tita Cory, lalo niyang mapapatunayan ang lagi niyang sinasabi, “Nagpapasalamat ako sa inyong lahat, lalo na sa Panginoong Diyos, at ikinararangal ko na ginawa niya akong Pilipino na katulad niyo.” Ako po si Xiao Chua para sa Telebisyon ng Bayan and that was Xiao Time.

(People’s Television Network, 25 July 2013)

Maria Corazon Sumulong Cojuangco Aquino (January 25, 1933 – August 1, 2009)

1 Comment

June 22, 2013

XIAO TIME, 21 June 2013: ANG MAGKATAMBAL NA KASAYSAYAN NG LUNGSOD NG MAYNILA AT NG METRO MANILA

Text of the broadcast of the news segment Xiao Time, the three-minute history documentaries at News@1 and News@6 of PTV 4, simulcast over Radyo ng Bayan DZRB 738 khz AM:

Metro Manila: Gates of Hell o Gotham City? Kuha ni Louie Oviedo noong mga pag-ulan ng “Habagat,” August 8, 2012 mula sa fb ng UP Socius.

21 June 2013, Friday: http://www.youtube.com/watch?v=Tsep0NNU6N4

Makasaysayang araw po, it’s Xiaotime! 442 years ago, June 24, 1571, itinatag ni Miguel Lopez de Legaspi ang kolonyal na Ciudad de Manila matapos mapilitan ang huling hari ng Maynila na si Rajah Soliman na isuko ang kanyang kaharian at parang mga iskwater na iniwan ang kanilang lumang bayan at nag-resettle sa Ermita at Malate, ang lugar na tinawag na Bagumbayan.

Miguel Lopez de Legaspi. Mula sa La Ilustracion Filipina.

Rajah Soliman, mula sa “History of Manila” mural ni Carlos “Botong” Francisco, Pambansang Alagad ng Sining sa Sining Biswal. Nasa City Hall ng Maynila.

Ang kuta ni Soliman sa Maynila ayon kay J. Martinez, 1892. Mula sa Pacto de Sangre.

Fort Santiago noong panahon ng mga Espanyol, dito makatirik ang dating kuta ni Soliman, ni Alfredo Carmelo, 1960. Mula sa Pacto de Sangre.

Bago dumating ang mga Espanyol, ang Maynila ay isang kaharian sa bunganga ng Ilog Pasig at ng Look ng Maynila, ang area na ngayon ay nasa Fort Santiago. Ayon sa disertasyon ni Dr. Lars Raymund Ubaldo, ang lugar sa dalampasigan ng mga bakawan at ang tagpuan ng ilog at dagat na tinatawag sa Ingles na delta, ay tinatawag na “alog” ng mga ating ninuno. At iyon raw ang tunay na pinagmulan ng salitang “Tagalog,” taga-alog at hindi taga-ilog.

Ang delta o “alog” ng Manila Bay at Pasig River. Mula sa Wikipedia, 1800s.

Ang bunganga ng Ilog Pasig sa Look ng Maynila–ang alog, maaaring pinagmulan ng salitang Tagalog–Taga-alog. Mula sa manilahub.blogspot.com.

Ang alog ng Look ng Maynila at Ilog Pasig ngayon. Kuha ni David Montasco.

Si Xiao Chua at Dr. Lars Raymund Ubaldo sa tamabayan ng kanilang organisasyon UP Lipunang Pangkasaysayan sa UP Diliman, January 10, 2005. Kapwa sila ngayon nagtuturo sa De La Salle University. Mula sa Sinupan ng Aklatang Xiao Chua.

Ang Maynila noon ang nagsisilbing “toll gate” sa mga mangangalakal na nais magtungo sa mga iba’t ibang mga mauunlad na kaharian sa Laguna de Bai. Ang Maynila ay nagmula sa salitang “nila,” isang indigo plant na tumutubo sa ilog, may nila.

Ang Look ng Maynila mula sa kalawakan. Mula sa wv.mei.titech.ac.jp

Mula Tondo at Maynila, ang Ilog Pasig ay bumabagtas hanggang Laguna de Bai–mga dating kaharian na tinukoy sa Laguna Copperplayte Inscription. Mula kay Jaime Figueroa Tiongson.

Ang Nila, mula sa Flora de Filipinas ni Padre Manuel Blanco.

“Entrevista de Goiti y Rajah Soliman,” and encuentro nina Martin de Goiti at Rajah Soliman, 1570. Obra maestra ni Fernando Amorsolo. Mula sa Pacto de Sangre.

Ito ang naging kabisera ng mga Espanyol, at ang Ciudad de Manila noon ay yaon lamang nasa paligid ng pinatayuan nilang mga pader—Intramuros. Nang dumating ang mga Amerikano, maging ang mga nasa labas ng pader ay naging Lungsod ng Maynila.

Ang lumang mapa ng Espanyol na Ciudad de Manila na napapalibutan ng mga pader–Intramuros (Latin para sa nasa loob ng mga pader). Nakaayon sa Leyes de las Indias ng mga Espanyol, ito ang naging huwaran ng iba pang mga pueblo o bayan sa Pilipinas–may sentro na tinatawag na Plaza at nahahati sa parisukat ayon sa Roman Grid Pattern. Sa town planning na ito, nasa plaza ang pinakamahalagang institusyon ng Simbahan at Casa Gobierno, at ang mga bahay na pinakamalapit sa plaza ay yaong sa may kapangyarihan.

Dahil napalibutan ng mga matataas na pader ang Intramuros, hindi napabagsak sa loob ng tatlong daang taon ang Conquista. Mapa mula sa Pacto de Sangre.

Ang Intramuros sa panahon ng mga Amerikano, lumalaki na ang Lungsod ng Maynila.

Hindi na lamang Intramuros ang Lungsod ng Maynila noong panahon ng Amerikano, isinama na ang mga dating arabales o suburbs.

Dahil maliit ang Maynila, hiniraya o nagkaroon ng vision si Pangulong Manuel Quezon na magtatag ng isang mas malaki at planadong bagong pangkabeserang lungsod na nakapangalan sa kanya, Quezon City, noong 1939. Naging ganap na kabisera ng Pilipinas ang Quezon City noong 1948 ngunit binawi ito ni Pangulong Marcos noong 1976.

Si Pangulong Manuel Luis Quezon sa kanyang talumpating pampasinaya bilang Unang Pangulo ng Komonwelt ng Pilipinas, November 15, 1935 sa lumang gusali ng Kongreso sa Maynila. Ito ang pinagbatayan ng sikat niyang monumento.

Angnpaglalagay ng batong panulukan sa Lungsod Quezon na pinangunahan ni… Quezon. Mula sa Aklatan ng Unibersidad ng Pilipinas.

Ang elliptical circle at ang Quezon Memorial Monument. Ang sanang magiging kapital ng Pilipinas. Mula sa tanggapan ni Speaker Sonny Belmonte.

Palaki ng palaki ng palaki ng palaki. Ito ang masasabi ukol sa kabisera ng Pilipinas lalo na nang itatag ni Pangulong Ferdinand E. Marcos noong November 7, 1975 ang Metropolitan Manila Commission o MMC na binubuo ng apat na mga lungsod ng Maynila, Quezon, Pasay at Caloocan; at ng labintatlong iba pang mga bayan upang maging Metropolitan Manila o National Capital Region.

Ang lalawigan ng Rizal ay hinati, ang pinakamauunlad na bayan nito ay naging bahagi ng Metropolitan Manila. Naloka siguro ang mga Rodriguez ng Rizal. Mula kay armandobalajadia.com.

Ang mapa ng Metropolitan Manila o National Capital Region ngayon.

Inatasan niya ang Unang Ginang Imelda Romualdez Marcos na maging gobernador at upang diumano ay maiwasan ang pagtatampo ni Gobernador Isidro Rodriguez ng Lalawigang Rizal na pinagkunan ng lahat ng pinakamayayaman nilang bayan, ginawang alkalde ng Quezon City ang asawa niyang si Adelina S. Rodriguez.

Alkalde Adelina Rodriguez. Mula sa tanggapan ni Speaker Sonny Belmonte.

Nang manumpa ang Unang Ginang Imelda Romualdez Marcos bilang tanging “Gobernador ng Metropolitan Manila” noong November 7, 1975 sa Palasyo ng Malacanan.

Si Imelda Marcos habang pinupulong ang mga alkalde ng Metropolitan Manila. Naging makapangyarihan siyang gobernador hawak ang 15 % ng pambansang budget. Mula sa tanggapan ni Speaker Sonny Belmonte.

Nag-adhika si Imelda na ibigay ang 11 Basic Needs of Man, kaya tila kinuyog na parang mga bubuyog ng mga tao ang kabisera. Lumaki ang populasyon nito. Plano niyang palakihin ang land area ng MM, dadagdagan ang reclaimed area hanggang Cavite at isasali na ang area hanggang Real, Quezon upang maging bahagi ng MM!!! Ang tanging lungsod sa daigdig na nakaharap sa dalawang malalaking katawan ng tubig. Hindi ito natuloy.

Mapa na nagpapakita ng planong pinalaking Metropolitan Manila na nakaharap kapwa sa Dagat Kanlurang Pilipinas (Look ng Maynila) at Karagatang Pasipiko (Infanta-Real, Quezon). Mula sa Metropolitan Manila Development Authority Library).

Nagpatuloy ang MMC sa pamamagitan ng Metropolitan Manila Development Authority at nag-iwan din ito ng pamana. Kaiba sa “Gates of Hell” na tawag sa lungsod ni Dan Brown, may progreso sa Metro Manila.

Ang Metropolitan Manila ngayon.

Solid na Manila shot na tila nagpapapala ang Panginoon.Kuha ni Huno Garces.

Ang mga nakahimpil na tinitirhang maliliit na casco sa Ilog Pasig sa Lumang Maynila.

Ang mga bahay sa gilid ng ilog. Mula sa fb ni Delmar Taclibon.

Paano naman ang rural poor? Mula sa newsbox.unccd.int.

Ngunit hindi ba’t sa sobrang pagbibigay ng ginhawa sa kabisera natin, nasakripisyo ang mga probinsya natin? Pag-isipan natin, paano kaya natin maiiwasan ito? Ako po si Xiao Chua para sa Telebisyon ng Bayan, and that was Xiaotime.

(Razon’s, UP-Ayala Technohub, 30 October 2012, 8 June 2013)

Leave a comment

June 7, 2013

XIAO TIME, 6 June 2013: MGA PAGYANIG O LINDOL NA UMUKIT SA KASAYSAYAN NG LUMANG MAYNILA

Broadcast of the news segment Xiao Time, the three-minute history documentaries at News@1 and News@6 of PTV 4, simulcast over Radyo ng Bayan DZRB 738 khz AM:

Ang paglalarawan ng paglindol sa loob ng intramuros sa Maynila. Mula sa Intramuros: Ang Lumang Lungsod ng Maynila ng Adarna.

Ang paglalarawan ng paglindol sa loob ng intramuros sa Maynila. Guhit ni Norie Millare mula sa Intramuros: Ang Matandang Lungsod ng Maynila ng Adarna.

6 June 2013, Thursday: http://www.youtube.com/watch?v=dM4BZs2NpCE

Makasaysayang araw po, it’s Xiaotime! 150 years ago, June 3, 1863, bandang 7:00 ng gabi, nagkaroon ng isang malakas lindol na naramdaman sa Maynila. Dito bumagsak ang buong kakatayo pa lamang na Katedral ng Maynila, liban sa kampanaryo, sa mga relihiyoso at hindi mabilang na mga deboto na noon ay umaawit ng kanilang vespers para sa kapistahan ng Corpus Christi.

Katedral ng Maynila bago ang lindol ng 1880.

Katedral ng Maynila bago ang lindol ng 1880. Mula kay Dr. Jaime B. Veneracion.

Tatlong araw na sinikap na makuha ang mga biktima at mga namatay na natabunan ng katedral. Isa sa mga namatay ang bayani ng unang sekularisasyon na si Padre Pedro Pelaez. Isang tagapag-ulat mula sa Illustrated London News ang nagbalita at gumuhit ng ilan sa mga eksena noong lindol na iyon: Sa ilalim raw ng mga guho na ito ng katedral ayon sa kanya, natabunan ang halos lahat ng biktima, na sinikap painumin ng tubig sa pamamagitan ng mga basag na organ pipes ngunit nangamatay rin sila sa ilalim ng mabibigat na batong ito. Napakabaho raw ng amoy nang iginuhit niya ang drowing na ito.

Ang guho sa Katedral ng Maynila na lumabas sa Illustrated London News. Mula sa National Information Service for Earthquake Engineering (NISEE) ng Pacific Earthquake Engineering Research (PEER), University of California, Berkeley.

Ang guho sa Katedral ng Maynila noong lindol ng 1863 na lumabas sa Illustrated London News. Mula sa National Information Service for Earthquake Engineering (NISEE) ng Pacific Earthquake Engineering Research (PEER), University of California, Berkeley.

Padre Pedro Pelaez, mula sa Kasaysayang: The Story of the Filipino People.

Nasira rin ang mga tore at harapan ng Simbahan ng Santo Domingo, ang tore ng simbahan ng Binondo, ang almacen o imbakan ng tabako ng pamahalaan, at ang Palasyo ng Gobernador Heneral.

Almacen ng tabako ng pamahalaan. Mula kay Henry Charles Andrews (arcadja.com)

Guho ng konsulado ng Denmark sa Maynila na lumabas sa Illustrated London News. Mula sa National Information Service for Earthquake Engineering (NISEE) ng Pacific Earthquake Engineering Research (PEER), University of California, Berkeley.

Sa sobrang pagkaguho nito, ipinasyang ilipat na ang luklukan ng kapangyarihan sa kapuluang Pilipinas sa Palasyo ng Malacañan. Muli lamang naipatayo ang dating palasyo ng gobernador heneral makalipas ang mahigit isang siglo, noong 1976.

Ang lumang Malacanang na may mga mangingisda, mula sa Old Manila ni Jose Ma. Zaragosa.

Ang muling ipinatayong Palacio del Gobernador. Mula sa nifertari.multiply.com

Sa kalahating minutong lindol ng 1863, 300 ang namatay at higit 200 ang nasugatan kabilang na ang mga nasa night market at mga nasa ospital, 1,172 na mga bahay at gusali ang gumuho. Makalipas lamang ang 17 taon, muling nagkaroon ng serye ng mga lindol mula July 14 hanggang 25, 1880, kabilang ang tatlong napakalakas, pinakamalakas dito ay Intensity 10!!! Imagine. Pinabagsak na nito ang kampanaryo ng Katedral ng Maynila na nakaligtas noong 1863 at nakapanghina sa isa sa mga kampanaryo ng Simbahan ng San Agustin.

Aktwal na larawan ng tore ng Katedral ng Maynila na gumuho noong 1880. Mula kay Dr. Jaime B. Veneracion.

Larawang guhit ng tore ng Katedral ng Maynila na gumuho noong 1880. Mula kay Dr. Jaime B. Veneracion.

Aktwal na larawan ng Simbahan ng San Agustin matapos ang lindol ng 1880. Mula kay Dr. Jaime B. Veneracion.

Larawang-guhit ng Simbahan ng San Agustin matapos ang lindol ng 1880. Ang tore sa may kaliwa ay gigibain kaya magiging isa na lamang ang kampanaryo ng pinakamatandang simbahan sa Pilipinas. Mula kay Dr. Jaime B. Veneracion.

Guho ng Casa Taller del Fotograpficos noong lindol ng 1880. Mula kay Dr. Jaime B. Veneracion.

Guho ng Carroceria de Garchitorena noong lindol ng 1880. Mula kay Dr. Jaime B. Veneracion.

Guho ng portico ng Palasyo ng Malacanan noong lindol ng 1880. Mula kay Dr. Jaime B. Veneracion.

Guho ng General de Marina noong lindol ng 1880. Mula kay Dr. Jaime B. Veneracion.

Guho ng isang bahal sa arabal ng Sampaloc noong lindol ng 1880. Mula kay Dr. Jaime B. Veneracion.

Guho ng mga kamarin ng isang pabrika noong lindol ng 1880. Mula kay Dr. Jaime B. Veneracion.

Guho ng isang bahay kubo noong lindol ng 1880. Mula kay Dr. Jaime B. Veneracion.

Mas nauna sa mga ito ang isa pang hindi malilimutang lindol na nangyari noong kapistahan ni San Andres sa Maynila noong November 30, 1645. Dahil daw kay San Andres, nakaligtas sila sa pagsalakay ni Limahong, ngunit sa araw ng pagdiriwang nila, 8:00 ng gabi, isang 7.5 surface wave magnitude ang naramdaman nila na yumugyog patungo sa lahat ng direksyon sa tagal ng apat na dasal na credo. Ayon sa isang tala, ang mga batong pader ay tila naging mga piraso ng papel na nilipad ng hangin, at mga tore ay yumugyog na tulad ng mga punong nahanginan, “Nothing was heard but the crash of buildings mingled with the clamor of voices entreating Heaven for mercy, the cries of the terrified animals adding to the horror.” Ang katedral ay “nilamutak na parang papel,” 150 mga gusali ang bumagsak, 600 Espanyol ang namatay, 3,000 Espanyol ang sugatan, hindi sinama sa bilang ang mga indio. Ang kasaysayan na ang nagsasabi, possible ang isang malaking lindol sa Maynila—the big one! Na nakatakdang mangyari anumang oras. Handa ba tayo? Ako po si Xiao Chua para sa Telebisyon ng Bayan, and that was Xiaotime.

(Pook Amorsolo, UP Diliman, 1 June 2013)

Larawan ng nagibang bahay noong lindol ng 1880. Mula sa hispanofilipino.comoj.com.

Mga guho sa Maynila noong lindol ng 1880. Mula sa shapero.com.

Mga guho sa Maynila noong lindol ng 1880.

Leave a comment

October 16, 2012

XIAOTIME, 16 October 2012: PINAGMULAN NG LA NAVAL

Broadcast of Xiaotime news segment earlier, 16 October 2012, at News@1 and News@6 of PTV 4, simulcast over Radyo ng Bayan DZRB 738 khz AM:

Nuestra Señora del Santissimo Rosario de La Naval de Manila, kuha ni Aldwin Ong mula sa aklat na “The Saga of La Naval: Triumph of a People’s Faith.”

16 October 2012, Tuesday: http://www.youtube.com/watch?v=6hiqb0vbaak&feature=plcp

Makasaysayang araw po, it’s Xiaotime! Noong linggo po, 14 October 2012, ang pista ng Our Lady of the Most Holy Rosary of La Naval na ipinagdiriwang tuwing ikalawang linggo ng Oktubre ng bawat taon! Bakit nga ba may La Naval? Ano ang La Naval? 363 years ago, mga unang buwan ng taong 1646, tila sunod-sunod ang masamang balita para sa Maynila. Kakatapos pa lamang ng isa sa pinakamalakas na lindol na naranasan ng Maynila noong nakaraang Nobyembre, nang mabalitaan nila ang obsesyon ng mga Olandes na salakayin ang Maynila, ang sentro ng Imperyong Espanyol sa Silangan! Upang iharap sa malaking hukbong pandagat ng mga Olandes, hinanda ng mga Espanyol ang… ting! Dalawang outdated na Galyon—ang Rosario at ang Encarnacion na sinamahan ng dalawang barkomg Tsino o sampan. Tig-200 tao ang inilagay sa bawat galyon, isandaan sa mga ito ay mga kabataan at mga lalaking mula sa mga prominenteng pamilya sa Maynila, karamihan ay mga nadirigmang Tagalog at Kapampangan. Magkahiwalay na nangako ang mga pinuno ng hukbo na sina Hen. Lorenzo de Orella y Ugalte at Almirante Sebastían Lopez na lalakad ng nakatapak sa Simbahan ng Sto. Domingo sa harapan ng Mahal na Ina ng Sto. Rosario sa bawat tagumpay na ibibigay sa kanila. Noong 3 Marso 1646, umalis ng Cavite ang mga galyon. Limang labanan ang naganap mula 15 Marso hanggang sa huling labanan ng 3 Oktubre 1646. Sa lahat ng labanan, tinugis at pinaurong ng dalawang lumang galyon ang nakararaming barkong Olandes! Nanalo ang mga Espanyol at ang mga Indio sa pagtatanggol sa kanilang lupa. Nagpasalamat at nagdiwang ang kapwa sakop at mananakop at nagtungo sa Sto. Domingo Church sa Intramuros upang magpasalamat. Ang mga marinero ay tumupad sa kanilang pangako na lumakad ng nakayapak sa paanan ng imahen ng Sto. Rosario. Napatunayan ng Arsobispado ng Maynila na mahimala ang pagkapanalo sa labanan at tinawag ang Mahal na Ina ng Sto. Rosario bilang La Naval. Nawasak ng digmaan ang Simbahan ng Sto. Domingo ngunit patuloy na namintuho ang mga tao sa birhen sa bago nitong Simbahan sa Lungsod Quezon, ginawa pang patrona ng lungsod dahil halos magkasabay ang pista sa pagkakatatag nito. Sa pananaw ng mga relihiyoso, binuhay ng himala ang diwa ng Katolikong Maynila at ipinakita ang kabutihan ng Maykapal sa Pilipinas. Ngunit para kay Nick Joaquin, dito nadiskubre ang galing ng mga Tagalog at Kapampangan sa pagtatanggol sa mga Espanyol. Hangga’t kakampi ng mga Espanyol ang Bayang Tagalog at Kapampangan, patuloy na nanaig ang mga Espanyol. Nang bumitaw ang mga ito sa Himagsikang 1896, doon na nagsimulang lumagapak ang Imperyong Espanyol. Ako po si Xiao Chua para sa Telebisyon ng Bayan, and that was Xiaotime.

(Pook Amorsolo, 8 October 2012)

Battle of La Naval

La Naval in Blue Lights

Leave a comment

Tag: intramuros