April | 2013 | IT'S XIAOTIME!

April 6, 2013

XIAO TIME, 4 April 2013: PAPEL NI PIO VALENZUELA SA KATIPUNAN

Broadcast of the news segment Xiao Time, the three-minute history documentaries at News@1 and News@6 of PTV 4, simulcast over Radyo ng Bayan DZRB 738 khz AM:

Dr. Pio Valenzuela

4 April 2013, Thursday: http://www.youtube.com/watch?v=ZrGe8PZX2TU

Makasaysayang araw po, it’s Xiaotime! 57 years ago sa Sabado, April 6, 1956, sumakabilang-buhay si Pio Valenzuela. Huh??? Who’s that Pokemón??? Kamakailan lamang, isang maikling malayang pelikula ang isinulat ng curator ng Museo Valenzuela na si Jonathan Balsamo at dinirehe ni John Matthew Baguinon, Pio Valenzuela: Bayani ng Bayan, Inspirasyon ng Kabataan.

John Matthew Baguinon. Mula sa kanyang peysbuk.

Prop. Jonathan Capulas Balsamo, Curator ng Museo Valenzuela, habang pinaparangalan ng Supreme Commander ng International Order of the Knight of Rizal Sir Reghis Romero, KGCR noong Pebrero 2013 sa Lungsod ng Baguio para sa kanyang paglilingkod sa kapatiran sa unang taon pa lamang niya bilang kasapi.

Museo Valenzuela, halina’t bisitahin lalo’t ika-150 kaarawan ng kaibigan niyang si Andres Bonifacio, malapit lamang sa Simbahan ng Valenzuela.

Nagsisimula ang pelikula sa nakakatuwang eksena ng mga batang estudyanteng taga-Valenzuela na tinanong kung kilala ba nila si Pio Valenzuela at kung ano nagawa niya. Natapos ang eksena na nagbabalyahan ang mga bata dahil walang maisagot.

Hindi kilala ng mga kabataan, sa mga aklat din maraming kontrobersya ang mababasa ukol kay Pio. Liwanagin natin. Isinilang si Pio sa Polo, Bulacan, ngayo’y Lungsod ng Valenzuela, noong July 11, 1869. Estudyante siya ng medisina sa UST at 23 years old lamang nang noong Hulyo 1892, sumapi siya sa kakatatag pa lamang na Katipunan ni Andres Bonifacio.

Pook Sinilangan ni Pio Valenzuela.

Ang rekord ni Pio Valenzuela bilang estudyante ng Unibersidad ng Santo Tomas.

Si Pio Valenzuela bilang manggagamot ng Katipunan. Nakasabit sa Museo Valenzuela.

Hindi pa siya doktor noon, ginawa na siyang manggagamot ng Katipunan. Naging bahagi ng camara secreta o ang tatlong pinakamataas na pinuno ng Katipunan hindi naglaon, si Bonifacio, Emilio Jacinto at si Pio. Siya ang nagmungkahi na magkaroon ng dyaryo ang Katipunan, ang Kalayaan na nakasulat sa Wikang Tagalog. Mula 300 kasapi, lomobo ang kasapian sa 30,000 kasapi dahil sa dyaryo.

Monumento ng Camara Negra o Camara Secreta: Jacinto, Bonifacio at Valenzuela, gawa ni Napoleon V. Abueva. Kuha ni Cari Noza.

Si Valenzuela bilang tagapaglathala ng Kaayaan kasama ang editor nito na si Emilio Jacinto. Nakasabit sa Museo Valenzuela.

Dahil edukado at doktor, siya ang pinagkatiwalaan ng Katipunan na kumausap sa kapwa niya doktor na si José Rizal na nakatapon noon sa Dapitan. Tumanggi si Rizal sa alok na maging pangulong pandangal ng lihim na samahan ngunit nagpayo na mag-armas muna at hingin ang tulong ng mga mayayaman bago mag-alsa.

Dr. Pio Valenzuela

Isang paglalarawan ng pag-uusap nina Drs. Valenzuela at Rizal sa Dapitan.

Pagputok ng himagsikan noong August 1896, sumuko si Pio Valenzuela sa mga Espanyol kaya naman pinagdudahan ang kanyang pagkabayani. Ayon naman sa kanya, naramdaman niyang sinusundan na siya ng mga guardia civil at alam niyang kung hindi siya susuko at makipagkita pa rin sa mga kasama, maaaring mahuli rin ang mga ito.

Si Dr. Pio Valenzuela (may hawak na sumbrero) na inilalarawan na kasama sa Unang Sigaw ng Himagsikan sa Caloocan (Balintawak), Agosto 1896. Mula sa Tragedy of the Revolution.

Si Valenzuela habang sinusundan ng mga guardia civil sa pagputok ng himagsikan. Isang diorama na nasa Museo Valenzuela.

Habang nakapreso, ginawa siyang saksi laban kay Dr. Rizal at kanyang isinalaysay sa mga Espanyol na tutol na tutol ang national hero sa rebolusyon. Nalito ang mga historyador, ano ba talaga koya? Was Rizal for or against the revolution??? Ayon kay Floro Quibuyen, makikita na nais talagang iligtas ni Valenzuela si Rizal sa parusang kamatayan dahil sinabi niyang hindi nagpayo kundi kinondena ni Rizal ang himagsikan. Tatlong taong ipinatapon sa Espanya si Pio, at sa kanyang pagbalik, ikinulong ulit ng mga bagong mananakop na mga Amerikano dahil alam nilang maghihimagsik ang taong ito sa kanila. Nang ihalal na capitan municipal ng bayang sinilangan ng kanyang mga kababayan, napilitan na pakawalan si Pio upang manungkulan.

Ang portrait ni Pio Valenzuela bilang punongbayan ng Pulo.

Ang portrait ni Pio Valenzuela bilang punongbayan ng Polo.

Si Dr. Pio Valenzuela sa kanyang tanggapan bilang gobernador ng Bulacan.

Dalawang beses din siyang naging Gobernador ng Bulacan. Kilalang matapat, imbes na yumaman sa pwesto, nagbenta pa ng kanyang mga lupa at tumangging magpasuhol sa mga maghu-jueteng. Naging matatag laban sa katiwalian. Namatay siya noong 1956 sa gulang na 87.

Matandang Don Pio.

Mas matandang Don Pio at ang kanyang maybahay.

Mas matanda pang Don Pio sa mga huling taon ng kanyang buhay.

Ang paglibing ng bayan sa isang bayani. Mga dyaryo at larawan mula sa Koleksyon ng Museo Valenzuela.

Si Don Pio sa selyo ng Pilipinas.

Inilibing siyang bayani ng mga taga-Polo. Ngayong halalan, sana maghalal tayo ng mga taong katulad ni Pio Valenzuela na may pusong bayani at para sa bayan. Ako po si Xiao Chua para sa Telebisyon ng Bayan and that was Xiao Time.

(Pook Amorsolo, UP Diliman, 23 March 2013)

April 3, 2013

XIAO TIME, 3 April 2013: ANG PASYON NI FLOR CONTEMPLACION AT NG MGA BAGONG BAYANI

Broadcast of the news segment Xiao Time, the three-minute history documentaries at News@1 and News@6 of PTV 4, simulcast over Radyo ng Bayan DZRB 738 khz AM:

Flor Contemplacion. Mula sa Agence France Presse.

3 April 2013, Wednesday: http://www.youtube.com/watch?v=_tW0KkdUo04

Makasaysayang araw po, it’s Xiaotime! Kakatapos lamang ng Semana Santa at nagmuni-muni tayo sa Pasyon ni Hesukristo, ngayon, magmuni-muni naman tayo sa mga kababayan natin na malaki rin ang sakripisyo para sa atin—ang mga Overseas Filipino Workers.

Si Gavino “Jun” Manlutac, Jr., isang pangkaraniwang OFW patungong Iraq noong Dekada 1980s. Uncle ko siya.

Minsan natanong ko mismo sa isa sa pinakamayaman sa Pilipinas, si Don Fernando Zóbel de Ayala kung kumusta ang ekonomiya ng Pilipinas. Sabi niya sa akin, “Good, because of OFW money.” Nabigla ako, hindi niya sinabi na dahil sa negosyo nilang mga mayayaman kundi dahil sa pinapadalang remittances ng mga OFW.

Si Xiao Chua kasama si Don Fernando Zobel de Ayala, Quiapo Church, 2005.

Tulad ng mga hangaway o mga mandirigmang bagani o bayani noong unang panahon na lumalaban sa ibang mga bayan upang mag-uwi ng buhay, ginhawa at dangal para sa mga kababayan, makikitang ito rin ang ginagawa ng mga OFW sa Pilipinas. Noong Dekada 1990s ang taong sumimbolo sa pasyon na ito ay si Flor Contemplacion, ina ng apat na anak na taga San Pablo, Laguna.

Ang apat na anak ni Flor.

Pangkaraniwan nang dahil sa kahirapan kaya ang mga katulad niya ay tumungo sa Singapore upang maging domestic helper. Nang malamang uuwi ang kanyang kaibigan na si Delia Maga, binista niya ito noong May 4, 1991 upang magpadala ng mga pasalubong para sa pamilya sa Pilipinas. Matapos ang pagbisita, natagpuang patay si Delia at ang alaga nitong si Nicholas Huang. Hinuli si Flor, ikinulong at pinahirapan diumano sa Changi Prison, at napatunayan ng mga korte ng Singapore na nagkasala. Ilang buwan bago siya nakatakdang bitayin, may isang OFW ang lumabas at narinig daw niya ang ama ni Nicholas Huang na nagsabi sa kanyang amo na napatay niya si Delia matapos na matagpuan na napabayaan ni Delia na malunod ang anak niyang si Nicholas. Nakiusap ang buong Pilipinas sa Singapore na muling buksan ang kaso. Ngunit sa kabila ng mga pagsisikap ng pamahalaan, binitay siya 18 years ago noong nakaraang buwan, March 17, 1995. Nagalit ang bayan sa Singapore, may mga nagsunog pa ng bandila nito, dismayado rin sila sa kabiguan ng pamahalaan.

Mga kandila para kay Flor Contemplacion. Pagsasadula sa The Flor Contemplacion Story.

Pagsusunog ng bandila ng Singapore ng ilang mga Pilipino. Pagsasadula mula sa The Flor Contemplacion Story.

Pagsasadula mula sa The Flor Contemplacion Story.

Ang pagdating ng bangkay ni Flor sa San Pablo, Laguna. Pagsasadula ng The Flor Contemplacion Story.

Grade 4 ako noon at sa laki ng balitang ito, tumatak ito sa aking murang isipan at napasulat ako ng isang tula—Kasaysayan ng Pasion ni Flor Contemplacion at ni Delia Maga na Sukat Ipag-aalab ng Singapore o Pasiong OFW (https://xiaochua.wordpress.com/2013/03/28/kasaysayan-ng-pasyon-ni-flor-contemplacion-at-ni-delia-maga/).

Unang pahina nang muling isinulat na Pasyon ni Flor Contemplacion ni Xiao Chua, 1995.

Naglaban pa kung ano sa tatlong pelikula na ginawa ukol sa insidente ang mas maganda—ang Victim No. 1: Delia Maga (Jesus, Pray for Us!) ni Carlo J. Caparas, ang The Flor Contemplacion Story kung saan si Flor ay ginampanan ni Nora Aunor, at ang Bagong Bayani na ginampanan naman ni Helen Gamboa.

Poster ng Victim No. 1 Delia Maga (Jesus, Pray for Us) ni Carlo J. Caparas

Poster ng The Flor Contemplacion Story ni Joel Lamangan, ginampanan ni Nora Aunor.

Ang pagkikits ni Flor at ang kanyang mga anak. Pagsasadula ng the Flor Contemplacion Story.

Ang pagpapahirap ng mga awtoridad ng Singapore kay Flor. Pagsasadula ni Helen Gamboa sa pelikulang “Bagong Bayani.”

Si Helen Gamboa bilang si Flor sa “Bagong Bayani.”

Ang Gancayco Commission ay binuo upang muling balikan ang mga nangyari. Ayon kay Pangulong Fidel V. Ramos, ito na ang pinakamahirap na yugto ng kanyang pagiging pangulo.

Tulad ng bayani si Ninoy, hindi naig-iisa si Flor. Nakiisa sa kanya ang bayan. Mula sa The Flor Contemplacion Story.

Ang pakikiramay ng bayan sa pamilya Contemplacion. Mula sa The Flor Contemplacion Story.

Ang libing ni Flor. Mula sa The Flor Contemplacion Story.

Ang paghimlay ng bayan sa bagong bayani. Mula sa The Flor Contemplacion Story.

Ang libingan ni Flor sa San Pablo, Laguna.

Kung may magandang naidulot ang pangyayari, nakita ang pagkakaisa ng mga Pilipino sa pananalangin at nagising tayo sa sitwasyon ng mga bagong bayani na hanggang ngayon, patuloy na naiipit sa mga digmaan at kalupitan sa mga bayan na hindi kanila. Ako po si Xiao Chua para sa Telebisyon ng Bayan, and that was Xiaotime.

Flor Contemplacion

(Pook Amorsolo, UP Diliman, 16 March 2013)

April 3, 2013

XIAO TIME, 2 April 2013: FRANCISCO BALAGTAS

Broadcast of the news segment Xiao Time, the three-minute history documentaries at News@1 and News@6 of PTV 4, simulcast over Radyo ng Bayan DZRB 738 khz AM:

Sikat na paglalarawan sa postcard kay Francisco Baltazar aka Balagtas

2 April 2013, Tuesday: http://www.youtube.com/watch?v=lmS6ol7EC-I Makasaysayang araw po, it’s Xiaotime! 225 years ago ngayong araw, April 2, 1788, isinilang sa Bigaa, Bulacan si Francisco Balagtas Baltazar? Huh? Ano ba talaga ang apelyido ng sumulat ng Florante at Laura na pinag-aralan natin noong second year high school tayo? Ayon sa kanyang baptismal certificate, ang kanyang pangalan ay Balagtas, ngunit nang inatasang magpalit ang mga Pilipino ng pangalan ni Gobernador Heneral Narciso Claveria, pinili niya ang apelyidong Narvaes Baltazar.

Ang pagpirma ni Balagtas bilang Baltazar. Mula kay Dr. Ambeth Ocampo.

Panandang Pangkasaysayan sa pook sinilangan ni Francisco Balagtas. Mula sa Himalay.

Kaya kung tutuusin, parehong tama na gamitin ito, pero dahil mas tunog Pilipino ang Balagtas, mas ginagamit ito ng marami sa atin. Ngunit, bakit ba isang taong pinag-aaralan ang Florante at Laura? Bakit ba itinuturing na bayani si Balagtas e makata lang naman siya, nagsulat. May nagawa ba siya para sa kalayaan? Liwanagin natin. Pag-apat na anak si Francisco ng isang panday, na sa edad lamang na 11 ay nagtungo na sa Maynila upang maging utusan ng isang mayamang taga-Tondo na pinag-aral naman siya sa Letran at sa Colegio de San José, pagiging canon lawyer, o abogado ng batas ng Santa Iglesia Catolica ang kanyang tinapos.

Kapanahong drowing ukol sa mga estudyanteng Maynila sa panahon ni Balagtas.

Isa sa nag-udyok sa kanya na maging makata ay si Padre Mariano Pilapil, siya lang naman ang gumawa ng rebisyong doktrinal sa Pasyong Mahal na malaganap na binabasa hanggang ngayon na tinatawag ding Pasyong Henesis. Naging guro din niya ang makatang si José de la Cruz a.k.a Huseng Sisiw na tinutulungan siyang gumawa ng tula para sa mga nililigawan niya sa presyo ng isang sisiw. Ngunit naging F.O. o friendship over raw sila dahil hindi nakapagbayad ng chicks si Francisco.

Balagtas. Obra maestra ni Botong Francisco. Studies para sa History of Manila mural sa City Hall ng Maynila. Mula sa Himalay.

Sa isa sa kanyang mga niligawan, isa raw nagngangalang Maria Asuncion Rivera, nagkaroon daw siya ng mayamang karibal na ipinakulong siya sa mga kasong gawa-gawa lamang. Sa loob ng kulungan, nalaman niyang nagpakasal na ang kanyang irog sa isang mayamang si Mariano Kapule. Ayun, pinaniniwalaang mula sa kulungan isinulat niya ang Florante at Laura na inialay niya kay Selya. Ang clue kay Selya ay inilagay niya sa initials na M.A.R.—Maria Asuncion Rivera.

Isang bahagi ng Florante sa sulat-kamay diumano ni Balagtas. Mula sa Himalay.

Isang maagang limbag ng “Kay Selya.” Mula sa Himalay.

Nakalusot sa mga Espanyol na censors ang akda na tungkol sa tunggalian ng mga Moro at Kristiyano sa kaharian ng Albanya, nalathala, at naging bestseller ng kanyang panahon. At napansin ng marami na mapanghimagsik pala sa Espanya ang mensahe ng akda, “Sa loob at labas ng bayan kong sawi / Kaliluha’y siyang nangyayaring hari.”

Isang paglalarawan kina Florante at Laura.

Isang maagang sipi ng isang bestseller. Mula sa Himalay.

Isang sipi ng Florante at Laura sa lumang Tagalog. Mula sa Himalay.

Pabalat ng isang lumang edisyon ng Florante at Laura. Mula sa 200 Taon ni Balagtas.

Kataksilan ang naghahari hindi sa Albanya kundi sa sarili niyang bayan. Ayon kay Lope K. Santos, apat ang uri ng paghihimagsik na mababasa sa akda (1) himagsik laban sa malupit na pamahalaan, (2) sa hidwang pananampalataya, (3) sa maling kaugalian at (4) sa mababang uri ng panitikan.

Monumento ni Rizal na may hawak na libro sa Fort Santiago. Mula sa Philippine Daily Inquirer.

Lope K. Santos.

Dala-dala ni Rizal lagi sa Europa ang aklat ni Balagtas. Bayani siya dahil ang talento niya ay inspirasyon sa mga sumunod na bayani. Iiwan ko kayo ng mga bilin ni Balagtas, “Ang laki sa layaw karaniwa’y hubad / sa bait at muni’t sa hatol ay salat.” Ako po si Xiao Chua para sa Telebisyon ng Bayan, and that was Xiaotime. (DLSU Manila / Pook Amorsolo, UP Diliman, 23 March 2013)

Mula sa Himalay.

Busto ni Balagtas ni Guillermo Tolentino. Mula sa Himalay.

2 Comments

April 2, 2013

XIAO TIME, 1 April 2013: PINAKAMALAKING EXHIBIT UKOL SA KASAYSAYAN NG PILIPINAS SA EUROPA

Broadcast of the news segment Xiao Time, the three-minute history documentaries at News@1 and News@6 of PTV 4, simulcast over Radyo ng Bayan DZRB 738 khz AM:

Opisyal na poster mula sa Museong Quai Branly.

1 April 2013, Monday: http://www.youtube.com/watch?v=hhv5RZTyfcQ

Makasaysayang araw po, it’s Xiaotime! Sa ating Araw ng Kagitingan sa Pilipinas, April 9, 2013, isang mahalagang pangyayari ang magaganap sa Pransiya! Magbubukas ang pinakamalaking eksibit ukol sa Pilipinas sa Europa sa prestihiyosong Musée du Quai Branly sa Paris na pinamagatang Philippines: Archipel des échanges o Pilipinas: Kapuluan ng Palitan.

Ang karatula sa Quai Branly na nagbabandera ng ating kasaysayan. Mula sa fb ng Pambansang Museo ng Pilipinas.

Magtatagal ang eksibit hanggang sa July 14, 2013 na Pambansang Araw din ng Pransiya na gumugunita sa pagbagsak ng notoryus na Bastille noong 1789 na nagpasimula sa Himagsikang Pranses. Ang eksibit ay bunga rin ng magandang palitan na naganap sa pagitan nina Pangulong Noynoy Aquino at ng bumisitang Primer Ministro ng Pransya Jean-Marc Ayrault noong nakaraang Oktubre.

Oktubre 2012: Nakamasid si Pangulong Noynoy Aquino habang pumiprima si Primer Ministro ng Pransya Jean-Marc Ayrault sa guestbook ng Palasyo. Sa likuran nila ang “Pacto de Sangre” ni Juan Luna, na tumira rin sa Paris noong nabubuhay pa.

Si Pangulong Noynoy Aquino at ang bumisitang Primer Ministro ng Pransya Jean-Marc Ayrault, Oktubre 2012.

Ang bumuo ng eksibit ay sina Corazon Alvina, antropologo at dating direktor ng Pambansang Museo ng Pilipinas at si Constance de Monbrison na tagapangasiwa ng koleksyon na mula sa kapuluang Timog Silangang Asya sa Museong Quai Branly at nagpahiram ng mga ieeksibit ang Pambansang Museo ng Pilipinas, ang Bangko Sentral ng Pilipinas, ang Ayala Museum at ilang mga pribadong mga kolektor.

Corazon Alvina

Constance de Monbrison

Hinati ang eksibit sa dalawang bahagi. Ang mga kayamanang kultural bago dumating ang mga Espanyol mula sa kabundukan o ilaya na nagpapakita ng pakikipagpalitan natin sa mga espiritu. Itatampok ang mga representasyon natin sa mga kaluluwa, mga anito at mga bullol sa eksibit na ito.

Lingling-o sa mga kabundukan ng Hilagang Pilipinas. Pinaniniwalaang sumasagisag sa isang usa o sa matris ng isang babae.

Itatampok din ang mga kayamanang kultural mula sa dalampasigan o ilawud na magpapakita ng iba’t ibang kayamanang kultural na bunga ng mayamang pakikipagpalitan ng kalakal ng mga Pilipino sa mga kapitbahay nito sa Asya—Ang impluwensyang Indian, Indones, Tsino, Arabo lalo na ang Islam ay maitatanghal.

Bullol sa Hilagang Pilipinas at tela na may Islamikong disenyo.

Itatampok din sa eksibit ang mayaman nating kultura sa paggawa ng bulawan o gintong mga alahas at ang ating kultura ng paglilibing sa mga banga at mga kabaong hugis Bangka at makikitang nagpalitan din ang mga taga ilaya at ilawud at ang sining natin ay maikokonekta sa iisang ninuno nating mga Austronesians.

Set of graduated armbands with pattern of raised dots (Bangko Sentral ng Pilipinas Collection)

Ang Museo Quai Branly na nakapaligid sa isang hardin at binuksan noong 2006 ay nagtataglay ng 400,000 na mga museum objects at binibisita ng halos isa’t kalahating milyong tao taon-taon.

Théâtre Claude Lévi-Strauss

Kaya kung mapadpad kayo sa Paris sa mga susunod na mga araw at buwan, bisitahin natin ang Museo Quai Branly upang makita ang sarili nating kultura na tinitingala ng ibang bansa. At tayong mga hindi pinalad makapunta doon, nariyan ang National Museum at iba pang museo na naghihintay lang sa ating pansin.

Pambansang Museo ng Pilipinas. Mula sa Solheim Foundation.

Nakikilala na ng mga eksperto sa ibang bansa ang isang katotohanang marami sa ating mga kababayan ang hindi pa nila napapagtanto: Tayo ay Pilipino, mahusay, magaling. At dahil April Fool’s Day ngayon, kailangan kong sabihing, hindi ito joke. Ako po si Xiao Chua para sa Telebisyon ng Bayan, and that was Xiaotime.

(Pook Amorsolo, UP Diliman, 23 March 2013)

Baluti ng mandirigma

Royal golden kandit

Month: April, 2013