07 | December | 2012 | IT'S XIAOTIME!

December 7, 2012

XIAOTIME, 7 December 2012: ‘Love Story’ ng mag-asawang JUAN LUNA AT PAZ PARDO DE TAVERA

Broadcast of Xiaotime news segment earlier, 7 December 2012, at News@1 and News@6 of PTV 4, simulcast over Radyo ng Bayan DZRB 738 khz AM:

“A Portrait of Paz Pardo de Tavera” ni Juan Luna. Ang misteryosong wangis raw ng asawa ni Juan Luna. Di nga? Ang sinasabing pinakamalas na painting sa kasaysayan ng bansa.

7 December 2012, Friday: http://www.youtube.com/watch?v=NgkVRQzVbyY

Makasaysayang araw po, it’s Xiaotime! 126 years ago bukas, December 8, 1886, pista ng Inmaculada Concepcion, nagpakasal ang bayaning pintor na si Juan Luna at si Paz Pardo de Tavera na noon ay 21 years-old lamang.

Juan Luna

Paz Pardo de Tavera

Ang mga Pardo de Tavera ay prominenteng mga Espanyol sa Pilipinas kaya noong una hindi payag ang ina ni Paz na si Juliana Gorricho na ipakasal ang unica hija sa isang indiong pintor.

Ang tanging larawan ni Rizal na nakangiti ay larawan niya kasama sina Feliz R. Hidalgo, ang pintor, si Nelly Boustead na kanyang niligawan, at ang mga Pardo de Tavera: Katabi ni Nelly si Paz Pardo de Tavera at nakaupo si Juliana Gorricho kalong-kalong ang apong si Andres Luna.

Ngunit ipinakita ni Juan na karapat-dapat siya sa kanyang anak, pumayag na rin ito kalaunan. Nagpulot-gata sila sa Italya at nanirahan matapos nito sa Pransiya. Ang tiyuhin ng sopistikada at outspoken na si Paz ay si Joaquin Pardo de Tavera, na kapatid ng kanyang ina na si Juliana Gorricho. Kapatid niya ang mga doktor at propagandista na sina Trinindad at Felix Pardo de Tavera.

Trinidad Pardo de Tavera

Sa pagdating ng mga Amerikano, si Trinidad Pardo de Tavera ay naging tagapagtaguyod ng Partido Federalista, na nag-adhika ng pagiging estado ng Pilipinas. Sina Luna at Paz ay nagka-anak, si Andres o Luling at si Maria de la Paz o Bibi.

Andres Luna de San Pedro o Luling, obra ni Juan Luna, nasa Pambansang Sinupan ng Sining ng Pambansang Museo ng Pilipinas.

Maria de la Paz Luna o Bibi, obra ni Juan Luna, nasa Pambansang Sinupan ng Sining ng Pambansang Museo ng Pilipinas.

Ngunit si Bibi ay mamamatay wala pa siyang dalawang taong gulang noong 1892. Nalungkot ang mag-asawa. Sa taon ding iyon, nagselos si Juan Luna kaya noong September 23, 1892, binaril ni Juan Luna ang kanyang biyenan at ang kanyang asawa at napatay ang mga ito.

Mula kay Alfredo Roces, “Philippine Heritage”

Hanggang ngayon, itinatanggi ng mga Pardo de Tavera na nagtaksil si Paz kay Luna at sa galit ng mga ito sa kanya, ang kanyang mga larawan sa mga photo album nila ay binura ng kulay itim ng pamilya.

Mula kay Alfredo Roces, “Rage”

Sa Pambansang Sinupan ng Sining, may isang obra si Juan Luna doon na ang pangalan ay, “Portrait of Paz Pardo de Tavera” na nagpapakita ng isang babaeng may hawak na rosaryo at may katabing aklat-dasalan habang nakalitaw ang isa sa kanyang dibdib. Ang painting raw na ito ang sinasabing pinakamalas na pintura sa Pilipinas. Lahat diumano ng nagmay-ari nito nito ay minalas. Ang unang may-ari raw nito na si Manuel Garcia ay nalugi. Si Betty Bantug Benitez naman na siyang nangasiwa sa pagpapatayo ng Manila Film Center at sa nangyaring trahedya ay namatay sa isang aksidente sa auto sa Tagaytay. Si Tony Nazareno naman ay biglaang nagkasakit. Naibenta rin ito kay Imee Marcos na nakunan naman.

Rep. Ma. Imelda “Imee” Romualdez Marcos noong pinuno pa ng Kabataang Barangay.

Sa katalogo ng Oro-Plata na eksibisyon para sa mga gawa nina Luna at Hidalgo, hindi nakalista sa mga, may-ari si Imee kundi si Gng. Imelda Romualdez Marcos, ang Unang Ginang na napatalsik ng Himagsikang EDSA.

Gobernador Imelda Remedios Visitación Romuáldez Marcos noong Unang Ginang pa ng Pilipinas. Larawan mula sa Marcos Presidential Center.

Ibinigay niya ang obra sa Pambansang Museo. Nang ipahiram ito sa Metropolitan Museum of Manila para sa eksibisyong Oro-Plata, ang bubong sa taas ng obra ay natuluan ng tubig-ulan. Hanggang ngayon, ayon sa mga nakakikita nito sa Pambansang Museo, tila buhay at nangunguasap ang mga mata nito.

Unang pagkikita namin ni Dr. Ambeth Ocampo, 2003

Ngunit sa isang artikulo ni Dr. Ambeth Ocampo noon pang 1989, kung titingnan ang mga totoong larawan ni Paz, malayo ang hugis ng mukha nito sa babae sa obra.

Spot the difference? Medyo malaki.

Baka kaya ito minalas dahil hindi nga siya si Paz. Dati na itong pinalitan ng pangalan na “Portrait of a Lady” ngunit ngayon, muli itong ibinalik sa dating pangalan nito. Naku! Baka malasin ulit yan haha. Ang kwento ng mag-asawang Luna ay nagtuturo sa atin una, na hindi ka man perpekto maari ka pa ring makatulong sa bayan, at pangalawa, na may malaking bahagi ang hinahon ng loob at lamig ng ulo upang magtagumpay ang isang relasyon. Ako po si Xiao Chua para sa Telebisyon ng Bayan and that was Xiao Time.

(McDo Philcoa, 27 November 2012)

4 Comments

December 7, 2012

XIAOTIME, 6 December 2012: MGA KUDETA SA ILALIM NG PANGULONG CORY

Broadcast of Xiaotime news segment yesterday, 6 December 2012, at News@1 and News@6 of PTV 4, simulcast over Radyo ng Bayan DZRB 738 khz AM:

Isang madugo at malungkot na eksena sa isang rooftop sa Makati noong kudeta ng Disyembre 1989. Mula sa aklat ng PCIJ na “Kudeta: A Challenge to Philippine Democracy.”

6 December 2012, Thursday: http://www.youtube.com/watch?v=k3rJ78s3E14

Makasaysayang araw po, it’s Xiaotime! 23 years ago today, December 6, 1989, nang ideklara ni Pangulong Cory Aquino ang Proclamation 503 na naglalagay sa buong Pilipinas sa State of National Emergency.

Dating Pangulong Cory Aquino: “Ang Babaeng Sintibay ng Bakal”

Binibigyan siya nito ng mas malawak na kapangyarihan upang pigilan ang ikapitong tangkang kudeta laban sa kanyang pamahalaan ng mga sundalo, na nagsimula noong November 29.

Ang anak ng Pangulo na si Noynoy Aquino habang pinoprotektahan ang kanyang ina noong kudeta ng Disyembre 1989. Mula sa aklat ng PCIJ na “Kudeta: A Challenge to Philippine Democracy.”

Sinakop ang sentro ng negosyo sa Makati at ang Mactan Airbase at sinalakay ang siyam na instalasyong militar. Kinasangkutan ito ng tatlong libong rebelde sa ilalim ng 44 na opisyal, 21 koronel at pitong heneral. Nagapi ito ng December 9, 1989. Ito ang pinakamadugong pagtatangka—99 patay, 570 ang sugatan na karamihan ay mga sibilyan!

Pagsuko ng mga rebelde sa Makati matapos ang kudeta ng Disyembre 1989. Mula sa aklat ng PCIJ na "Kudeta: A Challenge to Philippine Democracy."

Pagsuko ng mga rebelde sa Makati matapos ang kudeta ng Disyembre 1989. Mula sa aklat na “Philippine Almanac.”

Ang kudeta ay nagmula sa Pranses na coup d’état na ang kahulugan ay “strike against the state” o “golde de estado.” Isa sa mga nakahadlang sa lubos na pag-usad ng pamahalaan at demokrasya matapos ang People Power ay ang mga kudeta na ito na sa akala natin ay pitong pagtatangka lamang. Ngunit ayon kay Fidel V. Ramos na Kalihim noon ng Tanggulang Pambansa—siyam pala ang mga ito! Ang una ay ang July 6-7, 1986, 490 sundalo at 15,000 loyalista ang nasangkot sa pagloob sa Manila Hotel upang pabalikin si Pangulong Marcos; Ikalawa naman ang November 23-24, 1986 “God Save the Queen” plot. Walang dumanak na dugo ngunit muntik nang magkabarilan. Binalak ni Kalihim Juan Ponce Enrile at ng Reform the Armed Forces Movement o RAM;

Mula sa aklat ng PCIJ na “Kudeta: A Challenge to Philippine Democracy.”

Si Gringo Honasan at ang Reform the Armed Forces Movement o RAM. Mula sa aklat ng PCIJ na “Kudeta: A Challenge to Philippine Democracy.”

Ikatlo ang January 27-28, 1987 na paglusob sa GMA-7, madugo; Ika-apat ang April 18-19, 1987, ang “Black Saturday” incident sa Fort Bonifacio na ikinamatay ng isang sundalo; Ikalima ay ang June 9-13, 1987 na pagsakop ng mga loyalista ni Marcos sa Manila International Airport, naagapan ang pagdanak ng dugo; Ika-anim ay ang pinakaseryoso sa lahat ng pagtatangka, ang August 28, 1987, kung saan sinalakay ang Camp Aguinaldo, Malacañang, PTV-4 sa Bohol Ave na ngayon ay ABS-CBN, Camelot Hotel, Broadcast City, Villamor Airbase, Camp Olivas, Pampanga, RECOM 7 Headquarters, Cebu at Legaspi City Airport. Nagbunsod ito sa pagkasunog ng GHQ ng Armed Forces sa Aguinaldo.

Pagkasunog ng General Headquarters ng Camp Aguinaldo, Agosto 1987. Mula sa aklat ng PCIJ na “Kudeta: A Challenge to Philippine Democracy.”

Sa kudeta na ito na-ambush at nabaril ang anak ng pangulo na si Noynoy Aquino habang ang sundalo naman na nasawi sa Bohol Ave na si Sgt. Eduardo Esguerra ay pinarangalan sa pamamagitan ng pagpapangalan ng kalyeng nabanggit sa kanya. Matapos ang ika-pitong pagtatangka noong 1989, nagkaroon pa ng madugong pagsakop sa Cagayan ng gobernador nito noong March 4-5, 1990 kung saan isang heneral ang namatay at ang tangkang pagtatag apat na lalawigan ng Federal Republic of Mindanao noong Oktubre 1990. Noong kudeta ng Agosto 1987, may kolumnistang nagsulat na nagtago ang Pangulong Cory sa ilalim ng kama. Kahit na alegorikal lamang ito, sineryoso ito ng pangulo, ipinakita na wala siyang pwedeng pagtaguan sa kanyang kama at idinemanda ang kolumnista.

Paano nga naman magtatago? Mula sa aklat na “In The Name of Democracy and Prayer” ni Cory Aquino

Ano na lamang daw ang sasabihin ang AFP sa kanilang commander-in-chief? Ayon kay PSG Chief Voltz Gazmin, hindi niya nakita si Tita Cory sa ilalim ng kama, kundi nag-aayos ng buhok habang nagkakaputukan sa paligid, kailangan niya raw maging presentable sa media. Siya ang “pinakapanatag sa lahat.” Ang pagtatagumpay niya sa siyam na kudetang ito ang nagpapatunay ng mga papuri ni Fidel Ramos sa pangulo, “Ang Babaeng Sintibay ng Bakal.”

Si Cory Aquino at Heneral Fidel V. Ramos. Mula sa aklat ng PCIJ na “Kudeta: A Challenge to Philippine Democracy.”

Nang mamatay si Tita Cory, nagpa-sorry ang ilang sumama sa mga kudeta tulad nina Rex Robles at Ariel Querubin at sinaluduhan ang pangulo. Ang marahas na himagsikan ay ginagawa lamang kung kinakailangan, kung masama ang namiminuno. Kung walang mabuting hangarin, tulad ng ipinakita ni Rizal kay Simoun sa El Filibusterismo, hindi magtatagumpay ang himagsikan at makakadagdag lamang sa pagkalugmok ng ating bayan. Ako po si Xiao Chua para sa Telebisyon ng Bayan, and that was Xiaotime.

(Manila Cathedral steps, 25 November 2012)

December 7, 2012

XIAOTIME, 5 December 2012: TUNAY NA SAWSAWANG PINOY

Broadcast of Xiaotime news segment last Wednesday, 5 December 2012, at News@1 and News@6 of PTV 4, simulcast over Radyo ng Bayan DZRB 738 khz AM:

Maria Y. Orosa, kinikilalang imbentor ng banana ketchup. Sa kanya ipinangalan ang Orosa St. na pumapagitna sa Rizal Park, Luneta sa Maynila. Larawan mula sa dreamcatcherrye.blogspot.com.

5 December 2012, Wednesday: http://www.youtube.com/watch?v=OPtdTiaKmEY

Makasaysayang araw po, it’s Xiaotime! Alay po ang episode na ito sa ating “Bisig ng Batas,” ang aking kaibigan na si Atty. Jennifer Jimeno Atienza na sa unang linggo pa lamang ng Xiao Time ay itinanong na sa akin, ano nga ba ang tunay na sawsawang Pinoy? Patis ba? Toyo? Bagoong? E nagkalat ito sa ibang bansa. Mayroon na akong kasagutan.

Doreen Fernandez. Larawan mula sa thefilam.net

Ayon sa yumaong food historian na si Doreen Fernandez, ang mga inasinan at finerment na mga isda sa mga tapayan o banga ang lumilikha ng sabaw na nagiging maalat na patis, hindi ito malansa, kundi mabango ang amoy nito. Ngunit, nuoc mam rin ito sa Vietnam, nam pla sa Thailand, at petis sa Indonesia! Petis-Patis?

Patis. Larawan mula sa tastingmenu.com

Ang tawag sa mga salitang ganito ay cognates. Ang wika at kultura naman kasi natin sa Southeast Asia ay nagmula sa ating iisang ninuno, ang mga Austronesians! Ang maalat din na toyo naman o soy sauce na gawa sa balatong ay pinaniniwalaang nagmula sa Tsina at Hapon. Sa Pilipinas, kung saan malaganap din ito, tawag ito sa mga weng-weng, “taong nababaliw o mali-mali ang pinag-gagawa.”

Toyo. Larawan mula sa becomingbklyn.com

Ang maasim na suka naman o vinegar ay malaganap sa buong mundo ngunit sa Pilipinas kadalasan itong gawa sa niyog, tubo at nipa. Pinanggagamot din ito sa lagnat at sakit ng ulo.

Suka. Larawan mula sa marketmanila.com

Sa aklat na Sucesos de las Islas Filipinas o Events in the Philippine Islands, pinansin ni Dr. Antonio de Morga noong 1609 ang pagkain ng mga indio ng mga isdang sarap na sarap lamang sila kung nabubulok na ito at mabaho. Sabi niya siguro noon “Yuck! So kadiri!” Kaya ilang siglo ang lilipas ipagtatanggol naman tayo ni José Rizal, “Heto na naman ang Espanyol, pinandidirihan ang mga pagkaing hindi nila alam o kinasanayan. Ang isdang binabanggit ni Morga, na hindi masarap kung hindi bulok at mabaho ay ang bagoong, at alam ng mga nakakain at nakatikim na nito na hindi ito at hindi dapat ito bulok.” Kung nais ng sagot para sa sawsawang sa Pilipinas nagmula, pinaniniwalaang bagoong ito. Gawa ito sa mga isda at lamang-dagat na inapak-apakan ng mga mangingisda at pinalo ng mga sagwan matapos noon ay kanilang aasinan upang ma-ferment.

Bagoong. Larawan mula sa marketmanila.com

Nang dumating ang mga Amerikano, nahilig din tayo sa tomato ketchup. Ngunit nang sakupin tayo ng mga Hapones noong World War II, nagkaroon ng kakulangan sa suplay nito. Kaya naimbento ng Pinoy ang banana ketchup, at ang unang brand nito ayon kay Dr. Ricardo José ay ang “Mafran.”

Banana ketchup. Larawan mula sa thelongestwayhome.com

Ito ay isang ring orihinal na sawsawang Pinoy na mas matamis pa sa tomato ketchup. Sinasabing ang imbentor ng banana ketchup ay ang food technologist, chemist at pharmacist na si Maria Y. Orosa ng Batangas na sumama sa Marking’s Guerillas at naging kapitan pa, nagpakain ng kanyang imbensyong “magic food” na soyalac sa mga nasa concentration camps. Natamaan siya ng shrapnel ng bomba habang nagtatrabaho sa Bureau of Plant Industry noong Battle for the Liberation of Manila noong 1945. Sa ospital, muli siyang nabomba at tinamaan ng shrapnel sa puso na kanyang dagling ikinamatay. Hindi lang ang talento at masarap na panlasa ng mga Pilipino ang makikita natin sa ating mga sawsawan, nagtataglay din ito ng mga saysay ng kabayanihan ng mga nauna sa atin. Ako po si Xiao Chua para sa Telebisyon ng Bayan, and that was Xiaotime.

(Pook Amorsolo, UP Diliman, 27 November 2012)

Ayon sa thelongestwayhome.com: “Do bananas bleed red? In The Philippines it appears they do!” Pilosopo.

December 7, 2012

XIAOTIME, 4 December 2012: DATU ALI NG BUAYAN, Juramentado o Bayani?

Broadcast of Xiaotime news segment last Tuesday, 4 December 2012, at News@1 and News@6 of PTV 4, simulcast over Radyo ng Bayan DZRB 738 khz AM:

Datu Ali at ang kanyang pamilya. Sa kagandahang loob ni Dato Muhammad Sinusat Lidasan.

Datu Ali at ang kanyang pamilya. Sa kagandahang loob ni Dato Muhammad Sinsuat Lidasan.

4 December 2012, Tuesday: http://www.youtube.com/watch?v=2rLwzirZw2A

Makasaysayang araw po, it’s Xiaotime! Alay ang episode na ito sa mga kaibigang nagsusulong ng kapantasang Muslim at nagbabantay ng alaala ng mga bayaning Moro, sina Dato Yusuf Ali Morales at Muhammad Sinsuat Lidasan na kaanak ng mga Sultan ng Buayan sa Maguindanao.

Prinsesa Bai Aizian Utto Camsa

Noong nakaraang November 24, 2012, binigyan po ako ng karangalan ng Sultanate of Buayan Darussalam, sa pamamagitan ni Prinsesa Bai Aizian Utto Camsa, ng karangalang “Darjah Kebesaran Sultan Akmad Utto Camsa” na may titulong pandangal na “Dato” dahil sa aking pagtalakay ng kultura at ng mga bayaning Moro dito sa “Xiao Time.”

Inspirasyon ang iginawad ninyo sa akin upang lalong magpunyagi na responsableng isalaysay ang mga kwentong may saysay sa ating lahat. Ang tatalakayin ko po ngayon ay ang kanilang ninunong si Datu Ali. Si Datu Ali, ang Rajah Muda o Crowned Prince ng Sultanato ng Buayan sa Maguindanao at pinuno ng Hilagang Lambak ng Cotabato, ang kinikilalang pinuno ng teritoryo at mamamayang Maguindanaon noong kanyang panahon, dekada 1900s. Anak siya ni Sultan Muhammad Bayao. Ngunit, nagnanais ang mga bagong saltang mananakop na Amerikano na maghari sa Maguindanao, si Datu Ali ang naging pinakamalaki nilang tinik. Dinigma sila ni Datu Ali noong una sa pamamagitan ng harapang pakikipaglaban ngunit paglaon gamit na ang digmaang pangerilya. Kahit ang mabangis na heneral na mga Amerikano na si Leonard Wood, na magiging gobernador heneral ng Pilipinas, ay hindi naitago ang paghanga kay Datu Ali, “by far the most capable Moro we have run into.”

Heneral Leonard Wood

Upang makipagnegosasyon kay Datu Ali, naging tagapamagitan ng mga Amerikano ang isang respetadong Imam na si Sharif Afdal ngunit hindi naging mabunga ang mga usapang ito.

Sharif Afdal, nagyoyosi, naka-shades. Sa kagandahang loob ni Dato Muhammad Sinsuat Lidasan.

Naging istratehiya ng mga mananakop ang “Divide and Rule” policy kung saan pag-aaway-awayin ang mga Pilipino upang hindi magkaisa at nang hindi magkaroon ng malaking banta sa kanilang pananakop.

Datu Guimbangan. Sa kagandahang loob ni Dato Muhammad Sinsuat Lidasan.

Kinidnap sa Fort Serenaya ang kapatid niyang si Datu Guimbangan upang hikayatin siyang sumuko ngunit hindi siya natinag. Kaya pinakilos ng mga Amerikano ang mga taong may hinanakit kay Datu Ali upang pagtaksilan siya. Bilang negosyador, si Sharif Afdal ang nagsabi ng kinaroroonan ni Datu Ali kay Datu Piang, na nagpasa naman ng impormasyon sa mga Amerikano.

Datu Piang. Sa kagandahang loob ni Dato Muhammad Sinsuat Lidasan.

Inatasan ang 22nd Infantry sa pamumuno ni Kapitan F.R. McCoy. Si Datu Enok naman ang gumabay sa mga Amerikano sa pinakaligtas at pinakahindi nababantayan na ruta patungo sa kampo ni Datu Ali.

Kapitan F. R. McCoy. Sa kagandahang loob ni Dato Muhammad Sinsuat Lidasan.

Datu Enok. Sa kagandahang loob ni Dato Muhammad Sinsuat Lidasan.

October 22, 1905, umaga, nilusob ng mga Amerikano ang bahay ni Datu Ali, nakaganti ng putok ang datu ngunit nakaiwas si Tinyente Remington at binaril ang datu, bumagsak siya at nagtangkang tumakas upang lumaban muli ngunit tinapos na siya ng mga kalaban. Ito ang pataksil na wakas ng pinakamalaking hamon sa pananakop ng Amerika sa Maguindanao.

Ulat ng mga Amerikano sa pagpaslang kay Datu Ali. Sa kagandahang loob ni Dato Muhammad Sinsuat Lidasan.

Ayon kay Datu Ali, “Ang mga taong takot mamatay ay mas magandang takpan na lamang ng palay sa kanilang libingan.” Para sa ilan sa atin, kapag lumalaban ang Muslim para sa kanilang lupa, juramentado o nag-aamok sila. Ngunit ang mga katulad ni Datu Ali ay dapat kilalaning bayani na isinakripisyo ang buhay, nag-sabil, para sa tunay na kalayaan ng bayan. Ako po si Xiao Chua para sa Telebisyon ng Bayan, and that was Xiaotime.

(McDo Taft, 27 November 2012)

4 Comments